۳-۴-۱۲- محتوای نیتروژن: برای محاسبه محتوای نیتروژن از فرمول زیر استفاده شد:
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

معادله ۴-۹
۳-۴-۱۳- کارایی مصرف نیتروژن: کارایی مصرف نیتروژن با بهره گرفتن از فرمول زیر محاسبه شد [۳۵]:
معادله ۴-۱۰
۳-۴-۱۴- نسبت غلظت نیتروژن ریشه به اندام هوایی
۳-۵ تجزیه و تحلیل آماری
۳-۵-۱- آزمایش اول
تجزیه و تحلیل داده ها به صورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با بهره گرفتن از نرم افزار SAS 9.1 و مقایسه میانگینها با بهره گرفتن از آزمون LSDدر سطح احتمال ۵ درصد انجام شد. برای گروه بندی ژنوتیپها از تجزیه خوشه ای استفاده شد. برای انجام تجزیه خوشه ای کارایی نیتروژن طبق معادله ۴-۸ برای تمام صفات محاسبه و گروه بندی بر اساس آنها انجام گرفت.
۳-۵-۲- آزمایش دوم
تجزیه و تحلیل داده‌ها به صورت تجزیه مرکب، آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با بهره گرفتن از نرم افزار SAS 9.1 و مقایسه میانگینها با بهره گرفتن از آزمون LSDدر سطح احتمال ۵ درصد انجام شد. معادله خط برازش توسط نرم افزارSlide Write 7.01 بدست آمد و رسم نمودارها توسط نرم افزار Excel انجام شد.
فصل چهارم
نتایج و بحث
۴-۱- آزمایش اول: بررسی پاسخ ژنوتیپ‌های برنج به سطوح معمول و کاهش یافته غلظت نیتروژن محلول غذایی یوشیدا در مرحله رشد رویشی
۴-۱-۱- ارتفاع گیاه
نتایج تجزیه واریانس داده‌ها نشان داد که اثر ژنوتیپ، نیتروژن و برهمکنش آنها بر ارتفاع گیاه در سطح احتمال یک درصد معنی‌دار بود (جدول ۴-۱). پاسخ ژنوتیپ‌های مختلف برنج از نظر ارتفاع گیاهچه به کاهش غلظت نیتروژن محلول غذایی متفاوت بود. ارتفاع بوته در ژنوتیپهای شفق، خزر، پویا، نعمت، طارم منطقه، اهلمی طارم و زاینده رود در تیمار ۴۲/۱ در مقایسه با تیمار ۸۵/۲ میلی‌مولار نیتروژن محلول غذایی به ترتیب حدود ۹، ۱۳،۲۷، ۱۳،۳۵، ۳۲ و ۴۱ درصد کاهش یافت، در حالی که با کاهش غلظت نیتروژن ارتفاع بوته ژنوتیپ‌های کشوری، فجر، حسنی و لاین۲فیروزان به ترتیب حدود ۱۳، ۲۰، ۴ و ۳۵ درصد افزایش نشان داد (جدول۴-۳). به طور کلی با کاهش غلظت نیتروژن محلول غذایی میانگین ارتفاع ارقام برنج محلی شمال، اصلاح شده شمال و مرکزی کشور به ترتیب حدود ۱۵، ۷ و ۵ درصد کاهش یافت (جدول۴-۳). قربانلی و همکاران (۱۳۸۵) در آزمایش خود بر روی ژنوتیپ ندا نشان دادند که ارتفاع گیاه در مرحله پنجه زنی در سطوح نیتروژن ۹۲ و ۱۳۸ نسبت به سطح ۴۶ کیلوگرم در هکتار به ترتیب ۱۰ و ۱۵ درصد افزایش یافت [۱۹]. نیتروژن به واسطۀ نقشی که در تولید و صدور هورمون سیتوکینین از ریشه به اندامهای هوایی دارد، موجب افزایش سرعت تقسیم سلولی، رشد و ارتفاع گیاه برنج میشود [۷۶]. صفایی و همکاران (۱۳۸۶) نیز بیان داشتند تفاوت معنیداری بین ژنوتیپهای ایرانی از لحاظ ارتفاع وجود دارد [۱۴].
۴-۱-۲- تعداد پنجه در بوته
تاثیر ژنوتیپ و غلظت نیتروژن محلول غذایی در سطح احتمال یک درصد و برهمکنش آنها در سطح احتمال پنج درصد بر پنجه‌زنی بوته‌های برنج معنیدار بود (جدول۴-۱). ژنوتیپ‌های مختلف برنج از نظر تعداد پنجه پاسخ متفاوتی به کاهش نیتروژن محلول غذایی نشان دادند. تعداد پنجه در بوته در ارقام شیرودی، نعمت، طارم منطقه، دیلمانی و زاینده رود در اثر کم‌شدن غلظت نیتروژن محلول غذایی به ترتیب حدود ۶۷، ۱۰۰، ۱۰۰، ۶۰ و ۳۸ درصد کاهش یافت در حالی که در ارقام بجار، دشت، حسنی و صدری به ترتیب حدود ۵۷، ۲۰، ۲۸ و ۲۰ درصد افزایش نشان داد (جدول۴-۳). در بین گروه‌های ژنوتیپی بیشترین و کمترین تعداد پنجه در بوته به ترتیب به ژنوتیپ‌های اصلاحی (۷۱/۲ در غلظت پایین و ۱۴/۳ در غلظت معمول نیتروژن محلول غذایی) و محلی شمال (۸۵/۱ در غلظت پایین و ۲۹/۲ در غلظت معمول نیتروژن محلول غذایی) تعلق داشت (جدول۴-۳). لی و همکاران (۲۰۱۲) بیان داشتند تعداد پنجه در گیاه برنج در سطح ۴۲/۱ میلیمولار نسبت به سطوح نیتروژن ۸۵/۲ و ۱۴/۷ میلی مولار به ترتیب کاهش ۲۹ و ۳۶ درصدی داشت [۵۶]. قربانلی و همکاران (۱۳۸۵) بیان داشتند تعداد پنجه در ژنوتیپ ندا در مرحله پنجهزنی در سطوح نیتروژن ۹۲ و ۱۳۸ کیلوگرم در هکتار نسبت به سطح ۴۶ کیلوگرم در هکتار به ترتیب ۴۳ و ۴۹ درصد افزایش داشت [۱۹]. نیتروژن بر هورمون جیبرلین غیر مستقیم و به واسطۀ سیتوکینین اثر میگذارد و به این ترتیب سبب افزایش رشد بخشهای انتهایی شاخه ها و برگهای جوان گیاه و در برنج سبب افزایش تعداد پنجهها میشود [۵۸].
۴-۱-۳- شاخص سبزینگی (عدد کلروفیل متر)
شاخص سبزینگی در سطح احتمال یک درصد تحت تاثیر غلظت نیتروژن محلول غذایی، ژنوتیپ و برهمکنش آن‌ها قرار گرفت (جدول ۴-۱). شاخص سبزینگی در غلظت ۴۲/۱ نسبت به غلظت ۸۵/۲ میلی‌مولار نیتروژن در کلیه ارقام به غیر از خزر و طارم محلی کاهش یافت. بیشترین و کمترین میزان کاهش به ترتیب به ژنوتیپ طارم منطقه (%۵۸) و لاین۲فیروزان (%۱) تعلق داشت (جدول۴-۳). در بین گروه‌های ژنوتیپی میانگین کاهش شاخص سبزینگی ژنوتیپ‌های محلی شمال، اصلاحی شمال و مرکزی در غلظت پایین نیتروژن محلول غذایی به ترتیب ۱۸، ۱۰ و ۹ درصد بود (جدول ۴-۳). لی و همکاران (۲۰۱۲) نیز در آزمایش خود بر روی ژنوتیپ هیبرید Shanyou 63 در مرحله گیاهچه‌ای نشان دادند که سطح نیتروژن ۴۲/۱ میلیمولار نسبت به سطح ۸۵/۲ میلیمولار باعث کاهش ۸ درصدی در شاخص سبزینگی شد [۵۶]. همچنین حسیبی و همکاران (۱۳۸۶) بیان داشتند که تفاو
ت معنی داری بین ژنوتیپهای برنج ایرانی از لحاظ شاخص سبزینگی وجود دارد [۹].
۴-۱-۴- سطح برگ
اثر غلظت نیتروژن محلول غذایی و ژنوتیپ در سطح احتمال یک درصد و برهمکنش بین آنها در سطح احتمال پنج درصد بر سطح برگ هر بوته معنی‌دار شد (جدول ۴-۱). سطح برگ هر بوته در غلظت ۴۲/۱ نسبت به ۸۵/۲ میلی‌مولار نیتروژن محلول غذایی در ژنوتیپهای تابش، شیرودی، نعمت، طارم منطقه، دیلمانی و زاینده رود به ترتیب حدود ۷۹، ۶۷، ۶۰، ۷۰، ۵۷، ۴۱ درصد کاهش یافت. در حالی که در ژنوتیپهای فجر، غریب، حسنی و لاین۲ فیروزان به ترتیب حدود ۲۱، ۲۵، ۲۸ و ۳۵ درصد افزایش نشان داد (جدول ۴-۴). در بین گروه‌های ژنوتیپی میانگین کاهش سطح برگ برای ژنوتیپ‌های محلی شمال، اصلاحی شمال و مرکزی ایران به ترتیب ۶/۲۰، ۲/۲۲ و ۴/۱۸ درصد بود (جدول۴-۴). لی و همکاران (۲۰۱۲) در آزمایش خود نشان دادند که سطح ۴۲/۱ میلیمولار نسبت به سطوح نیتروژن ۸۵/۲ و ۱۴/۷ میلیمولار، به ترتیب باعث کاهش ۲۰ و ۳۱ درصدی سطح برگ ژنوتیپ هیبرید Shanyou 63 در مرحله گیاهچهای شد [۵۶]. قربانلی و همکاران (۱۳۸۵) در آزمایش خود بر روی ژنوتیپ ندا نشان دادند که سطح برگ گیاه در مرحله پنجه زنی در سطوح نیتروژن ۹۲ و ۱۳۸ نسبت به سطح ۴۶ کیلوگرم در هکتار به ترتیب ۳۸ و ۳۵ درصد افزایش یافت [۱۹]. عنصر نیتروژن به واسطۀ تحریک بیوسنتز سیتوکینین و صدور آن از ریشه به بخشهای هوایی گیاه، سبب افزایش تقسیمات سلولی و متعاقب آن افزایش ارتفاع، تعداد پنجه و سطح برگ در گیاه برنج میشود [۷۶].
۴-۱-۵- طول و حجم ریشه
اثر ژنوتیپ، نیتروژن و برهمکنش آنها بر طول ریشه در سطح احتمال یک درصد معنی‌دار بود ولی در مورد حجم ریشه فقط اثر ژنوتیپ معنی‌دار شد (جدول ۴-۱). طول و حجم ریشه پاسخ متفاوتی به کاهش غلظت نیتروژن محلول غذایی نشان دادند. طول ریشه ژنوتیپهای تابش، نعمت و طارم منطقه در غلظت ۴۲/۱ نسبت به ۸۵/۲ میلی‌مولار نیتروژن به ترتیب ۵/۴، ۶/۴ و ۹/۱۷ درصد کاهش نشان داد. ژنوتیپهای شیرودی و نعمت در دو غلظت نیتروژن از این نظر تغییری نداشتند و در سایر ارقام با کاهش نیتروژن محلول غذایی، طول ریشه افزایش داشت. به طوری‌که بیشترین افزایش و کاهش به ترتیب به ژنوتیپ حسنی با ۶۱ و ژنوتیپ طارم منطقه با ۱۸ درصد تعلق داشت (جدول ۴-۴). به طور کلی میانگین طول ریشه در هر سه گروه ژنوتیپی در اثر کاهش غلظت نیتروژن افزایش یافت. بیشترین میزان افزایش به ترتیب به ژنوتیپ‌های مرکزی ایران (۶/۲۶ درصد)، محلی شمال (۲/۲۴ درصد) و اصلاحی شمال (۳/۱۷ درصد) تعلق داشت (جدول ۴-۴).
حجم ریشه در ژنوتیپهای شفق، دشت و حسنی در غلظت ۴۲/۱ نسبت به ۸۵/۲ میلی‌مولار نیتروژن به ترتیب ۷۶، ۴۳ و ۱۱۶ درصد افزایش نشان داد. در حالی که ژنوتیپهای شیرودی، طارم منطقه و نعمت به ترتیب ۵۵، ۷۵ و ۴۴ درصد کاهش نشان دادند (جدول ۴-۴).
۴-۱-۶- وزن خشک گیاه
وزن خشک کل، وزن خشک اندام هوایی و ریشه گیاه تحت تاثیر سطوح مختلف نیتروژن محلول غذایی، ژنوتیپ و برهمکنش آنها قرار گرفتند (جدول ۴-۱). وزن خشک کل بوته در ژنوتیپهای تابش، شیرودی، نعمت، طارم منطقه، اهلمی طارم و زاینده رود به ترتیب حدود ۴۲، ۶۳، ۶۷، ۷۹، ۵۷ و ۲۲ درصد کاهش ولی در ژنوتیپ‌های خزر، فجر، حسنی و لاین۲فیروزان به ترتیب ۳۲، ۵۷، ۷۹ و ۷۳ درصد افزایش یافت. وزن خشک اندام هوایی ژنوتیپهای تابش، شیرودی، نعمت، طارم منطقه، اهلمی طارم و زاینده رود به ترتیب حدود ۴۹، ۶۷، ۷۱، ۸۲، ۶۰ و ۲۹ درصد کاهش ولی در ژنوتیپهای خزر، فجر، حسنی و لاین۲فیروزان به ترتیب حدود ۳۳، ۴۷، ۷۵ و۷۴ درصد افزایش نشان داد. وزن خشک ریشه در ارقام نعمت، شیرودی و طارم منطقه به ترتیب ۵۶، ۵۶ و ۷۰ درصد کاهش و در ژنوتیپ‌های فجر، حسنی و لاین۲فیروزان به ترتیب حدود ۷۸، ۹۲ و ۷۳ درصد افزایش نشان داد (جدول ۴-۵). در شرایط غلظت کاهش یافته نیتروژن محلول غذایی به طور کلی بیشترین میزان کاهش وزن خشک کل (۱۵ درصد) مربوط به ژنوتیپ‌های محلی شمال بود و این کاهش برای ژنوتیپ‌های اصلاحی شمال و مرکزی ایران به ترتیب ۶ و ۳ درصد بود (جدول ۴-۵).
جدول۴-۱- جدول تجزیه واریانس اثر عوامل آزمایشی بر صفات اندازه‌گیری شده در گیاهچه‌ی ژنوتیپ‌های برنج در غلظت نیتروژن ۴۲/۱ و ۸۵/۲ میلی‌مولار محلول غذایی یوشیدا