نمودار ۴-۲-۶- مقایسه میانگین اثر رقم های مختلف انگور روی مقدار TA 73
نمودار ۴-۲-۷- مقایسه میانگین اثر زمان روی مقدار TA 73
نمودار ۴-۲-۸- مقایسه میانگین اثر متقابل رقم در زمان انبارداری روی صفت فنل کل ۷۵
نمودار ۴-۲-۹- مقایسه میانگین اثر متقابل رقم در زمان انبارداری روی صفت قند های احیاء ۷۶
نمودار ۴-۲-۱۰- مقایسه میانگین اثر متقابل رقم در زمان انبارداری روی صفت بازار پسندی ۷۷
فصل اول
مقدمه
اهمیت محصولات کشاورزی در تامین سلامتی انسان
میوه ها و سبزیها از مهمترین منابع غذایی بشر و در حقیقت تامین کننده ویتامینهای مورد نیاز بدن بوده و برای حفظ سلامتی انسان ضروری هستند. همچنین محصولات با ارزشی هستند که حتی در زمینهای کوچک نیز سود اقتصادی خوبی دارند (Shahi et al., 2003). اهمیت پرورش محصولات باغی بویژه بعد از جنگ جهانی اول در اثر پیشرفت علم و تکنولوژی واضح گردید. زیرا به ارزش غذایی و اهمیت میوه ها و سبزیها در سلامتی انسان پی برده شد. میوه ها و سبزیها علاوه بر ترکیبات انرژی زا دارای انواع املاح معدنی و ویتامینها نیز هستند و از این نظر در حفظ تعادل غذایی انسان و جلوگیری از سوء تغذیه نقش مهمی دارند (جلیلی، ۱۳۹۱). میوه ها و سبزیها محصولاتی فسادپذیر هستند. بنابراین، روشهای نگهداری مختلفی به منظور افزایش عمر انبارمانی آنها توسعه یافتهاند. از این رو، نگهداری غذا به منظور افزایش عمر انبارمانی آن با تضمین ایمنی و کیفیت، از جمله دغدغه های اصلی صنعت غذا به شمار میرود (Yadav and Singh, 2012). در این میان، هدف متخصصان پس از برداشت شناسایی عوامل موثر بر ضایعات و استفاده از فناوریهای مناسب جهت کاهش آنهاست (Kader, 2002).
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))
منشا و تاریخچه انگور
انگور یکی از مهم ترین میوههایی است که از زمان های بسیار قدیم مورد استفاده بشر قرار گرفته است. بر اساس مطالعات جغرافیای گیاهی و باستانشناسی، ناحیه خاور نزدیک را به عنوان مرکز اولیه انگور در نظر گرفتند. بر این اساس گزارش گردیده که اهلی شدن انگور ابتدا در نیمه دوم هزاره چهارم قبل از میلاد مسیح در دو ناحیه هم جوار، ناحیه مزوپاتامیا [۱] (شامل جنوب آناتولی، سوریه، شمال لبنان، کردستان و غرب ایران) و جنوب دریای خزر اتفاق افتاده است (Mcgovern, 2003). ارقام تجاری انگور عمدتا از گونه ویتیس وینیفرا[۲] بوده که منشا آن منطقه ای در جنوب اروپا بین دریای سیاه و دریای خزر گزارش شده است (ظهوری و همکاران، ۱۳۸۵). تاریخچه کشت انگور در ایران از حدود ۲۰۰۰ سال پیش از میلاد معمول بوده و بویژه در دوران هخامنشی از محصولات فرعی آن استفاده میگردید. با توجه به اینکه موطن اصلی انگور را مناطق بین دریای سیاه و دریای خزر معرفی نموده اند بنابراین قسمت شمالی ایران نیز خواستگاه انگور به شمار می آید و گونه های وحشی آن در مناطق ذکر شده موجود میباشد. ایران از کشورهای عمده تولید کننده انگور و کشمش در دنیا به حساب می آید. مناطق عمده تولید انگور در کشورمان شامل استانهای خراسان، قزوین، همدان، آذربایجان غربی و شرقی، فارس و زنجان میباشد (جلیلی مرندی، ۱۳۸۸).
مشخصات گیاهشناسی انگور
انگور از خانواده Vitaceae است و دارای حداقل ۱۱ جنس بوده که بیشتر آنها جنبه زینتی داشته و میوه آنها اغلب غیر قابل استفاده میباشد. از مهمترین جنسهای انگور، جنس Vitis بوده که به طور گستردهای در عرضهای بین ۲۵ الی ۵۰ درجه شمالی در شرق آسیا، خاور میانه، اروپا و آمریکای شمالی کشت میگردد. جنس ویتیس خود به دو زیر جنس Euvitis و Muscadina تقسیم میگردد (جلیلی مرندی،۱۳۸۶).
گونههای جنس اووتیس دارای ۳۸ کروموزوم بوده و زیرجنس موسکادین دارای ۴۰ کروموزوم میباشد. ویتیس وینیفرا تنها گروه اروپایی است که از لحاظ اقتصادی مورد توجه بوده و بیش از ۹۰ درصد انگورهای دنیا از اینگونه و یا دورگ های حاصل از تلاقی این گونه با گونههای دیگر میباشند (تفضلی و همکاران، ۱۳۷۴). از ارقام تجاری انگور که در ایران پرورش داده میشوند شامل انگور بیدانه سفید، بیدانه قرمز، صاحبی، فخری، ریش بابا، عسکری، یاقوتی قرمز، شاهانی سفید و سیاه، حسینی، لعل بیدانه، شیرازی و قزل اوزوم میباشند (جلیلی مرندی، ۱۳۸۶).
۱-۴- رقم بیدانه سفید
بطور کلی میتوان گفت که نصف بیشتر کشمش دنیا از انگور سفید بیدانه تهیه می شود. این رقم در کشورهای دیگر بنامهای مختلف سلطانی[۳] و یا سلطانینا[۴] و کلون دیگر آن بنام تامپسون بیدانه[۵] معروف میباشد. برگهای نوک شاخه نیمه باز و فاقد آنتوسیانین میباشد. شاخه از قدرت رشد بیشتر بر خوردار بوده و عادت رشد بوتهها نیمه عمودی میباشد. مقطع عرضی شاخهها بیضی شکل و رنگ پوست شاخه های خشبی شده، قهوهای متمایل به زرد میباشد. گلهای انگور سفید بیدانه کامل بوده و قسمت بیشتر جوانههای بارور بین گره های ۴ الی۱۲ مستقر میباشد. اندازه حبهها متوسط و شکل آنها نسبت به کلونهای مختلف انگور سفید بیدانه، گرد و یا بیضی میباشد. رنگ حبهها سبز مایل به زرد و پوست نازک دارند. اندازه خوشه ها بزرگ و تراکم حبه در خوشه متوسط میباشد. محصول این رقم متوسط رس بوده و در شهریور ماه قابل برداشت میباشد. در ضمن برای تهیه شیره انگور، آب انگور و تازه خوری مصرف دارد (جلیلی مرندی، ۱۳۸۶).
۱-۵- رقم بیدانه قرمز
انگور بیدانه قرمز دارای بوته های نیمه عمود و قدرت رشد شاخه های آن متوسط میباشد. برگهای بالغ آن حاوی ۵ لوب و بدون کرک میباشند. مقطع عرضی شاخه بیضی شکل بوده و شاخه های خشبی شده به رنگ قهوه ای روشن میباشند. این رقم دارای گلهای کامل بوده و بیشترین جوانههای بارور همانند سفید بیدانه بین گرههای ۴ الی ۱۲ مستقر میباشند. خوشههای انگور قرمز بیدانه بزرگ بوده و تراکم حبه در خوشه متوسط میباشد. اندازه حبهها متوسط و به رنگ قرمز روشن بوده و این رقم به عروس ورزن مشهور میباشد. میوه ها متوسط رس بوده و اکثرا به عنوان تازه خوری مورد استفاده قرار میگیرند. سطح زیر کشت این رقم نسبت به انگور سفید بیدانه کمتر میباشد (جلیلی مرندی، ۱۳۸۶).
۱-۶- رقم ریش بابا
رقمی است قوی با رشد متوسط و بارآوری منظم و زیاد، شاخه های خشبی کلفت و نسبتاً طویل با مقطع دایرهای شکل دارد، برگهای نوک شاخه نیمه باز بوده، برگهای بالغ آن کوچک و حاوی پنج لوب و سطح فوقانی برگ سبز روشن میباشد. مقطع عرضی شاخه گرد و رنگ پوست شاخه های خشبی شده قهوهای روشن میباشد. گلهای کامل دارد. اندازه خوشه ها متوسط و مخروطی شکل است. تراکم حبهها در خوشه کمتر بوده و حبههای آن بزرگ، استوانه ای شکل و دانهدار می باشند. رنگ حبهها قرمز و پوست حبه ضخیم و گوشت سفت دارد. از ارقام دیررس به شمار می آید و محصول آن به صورت تازه خوری، تهیه شیره و برای نگهداری زمستانه به صورت آونگ مورد مصرف قرار میگیرد (جلیلی مرندی، ۱۳۸۶).
۱-۷- رقم قزل اوزوم
انگور قزل اوزوم ، به رنگهای سفید، قرمز و ابلق مشاهده شده و محل پراکندگی آن آذربایجان است. این انگور یکی از بهترین انگورهای مجلسی بوده و مصرف تازه خوری دارد. رقم قزل اوزوم دیررس بوده و به دلیل ضخامت پوست قابل نگهداری است. جوانه انتهایی آن بسته و کرکدار بوده، اما برگها و دمبرگ فاقد کرک می باشند. رنگ دمبرگ این رقم قرمز روشن است. شاخهها، متوسط (۳۰/۱متر) و رنگ آنها در قسمت پایین سبز و در قسمت بالا قرمز روشن بوده و گلهای آن کامل است. خوشه ها شل و افتاده بوده و دم خوشه بلند است و حبهها استوانه ای شکل، درشت و دانه دار میباشند. میزان قند میوه این رقم حدود ۱۴۷ گرم در لیتر، میزان اسید آن ۴/۴ گرم در لیتر، میزان الکل میوه ۸ گرم در لیتر، درصد مواد خشک ۱۹ گرم و مقدار ویتامینهای موجود در میوه ۳/۱ میلی گرم در هر ۱۰۰ گرم ماده خشک است (تفضلی و همکاران،۱۳۷۴).
رشد شاخه های قزل اوزوم در حد متوسط بوده، و تراکم حبه در خوشه ها کمتر و به شکل استوانهای میباشند. پوست حبه، قرمز و ضخیم میباشد و حبههای قزل اوزوم درشت و دانهدار میباشند (جلیلی مرندی، ۱۳۸۶). این رقم بصورت آونگ در فصل زمستان مورد استفاده قرار میگیرد. شاخه های این رقم خشبی کلفت و طویل با مقطع بیضی شکل میباشند. قسمت گوشتی میوه بیرنگ، آبدار، فاقد مزه مخصوص و دیررس بوده و حبه ها با بذرهایی به طول تقریبی ۵/۷ میلی متر با ناف غیر برجسته و فاقد برآمدگیهای عرضی روی پهلوهای بذر میباشند (علیزاده، ۱۳۸۳).
۱-۸- رقم صاحبی
برگهای نوک شاخه نیمه بسته و کرکدار بوده اما برگهای بالغ فاقد کرک وحاوی ۵ لوب میباشند. رشد بوتهها و شاخه های یکساله آن متوسط میباشد. مقطع عرضی شاخهها بیضی و رنگ شاخه های خشبی شده قهوه ای تیره میباشد. صاحبی دارای گلهای کامل بوده و اندازه خوشه ها متوسط و به شکل مخروط میباشد. حبههای آن به رنگ قرمز و سفید و شکل بیضی دارند. پوست حبه ضخیم و گوشت میوه سفت و مرغوب میباشد.حبهها حاوی دانه های درشت میباشند. محصول آن دیررس بوده و به صورت تازه خوری، تهیه شیره و به عنوان مصرف زمستانه به صورت آونگ مورد مصرف قرار میگیرد (جلیلی مرندی، ۱۳۸۶).
۱-۹- گل آذین و میوه
خوشه انگور از نظر گیاهشناسی یک ساقه تغییر شکل یافته منشعب است و تفاوت آن با پیچک در تعداد انشعابات است. میوه از نوع سته[۶] است که نسبت به نوع رقم ممکن است دارای ۲ یا ۴ دانه باشد. بعضی از ارقام انگور بیدانه هستند. خوشه انگور از دو قسمت چوب خوشه[۷] و حبه[۸] تشکیل شده است. اندازه حبه و چوب خوشه با توجه به نوع رقم، نوع کشت و شرایط آب و هوایی و عملیاتهای داشت متفاوت و متغیر است. حدود ۲ تا ۵ درصد از وزن خوشه را قسمت چوبی آن تشکیل میدهد. دم خوشه[۹] و دم حبه[۱۰] به ترتیب ارتباط تغذیهای بین برگ و شاخه با خوشه و حبهها را به عهده دارند (تفضلی و همکاران، ۱۳۷۴).
حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد از وزن خوشه را آب و حدود ۲ تا ۵/۳ درصد آن از مواد تانن و بالاخره ۹ تا ۱۴ درصد آن را مواد سلولزی تشکیل میدهد. خوشههای انگور دارای شکلهای متفاوت کشیده، مخروطی و کروی بوده و اندازه خوشه و حبه بسیار متغیر میباشد (تفضلی و همکاران، ۱۳۷۴).
حبه انگور از سه قسمت پوست[۱۱]، گوشت[۱۲] و دانه[۱۳] تشکیل شده است. شکل حبه انگور از تنوع بالایی برخوردار میباشد. پوست، حدود ۷ تا ۱۲ درصد از وزن آن را تشکیل داده و نقش حفاظت میوه در مقابل از دست دادن آب و حمله بیماری های قارچی را برعهده دارد. در پوست حبه تعدادی از ارقام انگور مواد رنگی مختلفی وجود دارند که بسته به نوع این رنگ دانهها رنگ حبهها قرمز، رزی، قرمز خاکستری، قرمز بنفش و سیاه میباشند (تفضلی و همکاران، ۱۳۷۴). مواد آنتوسیانینی در بعضی از ارقام انگور مانند رشه یا سیاه سردشت و انگور کابرنت ساوینون[۱۴] هم در پوست و هم گوشت حبه وجود دارند. ضخامت پوست حبه و لایه مومی[۱۵]روی آن در ارقام متفاوت بوده و در انبارداری و حمل و نقل، عامل مهمی به شمار میرود (تفضلی و همکاران، ۱۳۷۴). پوست حبه در مقایسه با گوشت آن دارای مقدار بیشتری ویتامین است. پوست حبه انگور دارای ۷۸ تا ۸۰ درصد آب و ۱۴ درصد مواد هیدروکربنه است. تعداد دانه موجود در داخل حبه انگور به ارقام آن بستگی دارد و تعداد آن تا چهار عدد نیز ممکن است برسد (تفضلی و همکاران، ۱۳۷۴). اندازه و شکل دانهها به نوع انگور بستگی دارد و تا ۱۰ درصد از وزن حبه را تشکیل میدهد. دانه دارای ۱۰ تا ۱۲ درصد مواد چربی و ۷ درصد تانن میباشد. وجود دانه در انگور از بازارپسندی آن برای مصرف تازه خوری میکاهد. اندازه حبه رابطه مستقیمی با تعداد و اندازه دانه دارد چرا که منبع اصلی تولید جیبرلین میباشد. گوشت انگور به طور کلی نزدیک به ۸۲ تا ۸۶ درصد از وزن کل خوشه را شامل می شود که بخش خوراکی میوه به شمار میرود. از هر تن انگور با توجه به رقم آن بین ۶۴۰ تا ۷۸۰ لیتر آب انگور استحصال می شود و میزان مواد تشکیل دهنده آن به نوع رقم و شرایط آب و هوایی بستگی دارد (تفضلی و همکاران، ۱۳۷۴).
۱-۱۰- آناتومی حبه انگور
میوه انگور در اصل حبه بوده که حبه ها با اتصال به ساقه از طریق دم[۱۶]، خوشه را تشکیل می دهند. قسمت های اصلی یک حبه شامل پوست، گوشت و دانه یا جنین رشد نیافته می باشد (شکل ۱). خارجی ترین لایه حبه، پوست که از ۵ تا ۱۰ درصد وزن آن را شامل می شود دارای اپیدرم خارجی و ۶ تا ۱۰ لایه درونی با دیواره های ضخیم میباشد (Winkler et al., 1974). تعداد این لایه ها و حجم سلولهای تشکیل دهنده آن به رقم انگور بستگی دارد. اپیدرم خارجی پوست با لایه هایی از سلولهای مرده بنام لایه کوتیکول با خاصیت آبگریزی پوشانده شده است و مواد تشکیل دهنده آن شامل مواد رنگی (رنگدانه های قرمز و زرد)، تانن، مواد معطر، پتاسیم و سایر مواد معدنی است. گوشت میوه حدود ۸۰ تا ۹۰ درصد وزنی حبه را تشکیل میدهد. این بخش شامل ۲۵ تا ۳۰ لایه سلول پر از عصاره و شیره گیاهی است که در زیر پوست قرار دارند. دانهها در مرکز حبه قرار دارند و تعداد آنها بین ۲ تا ۴ عدد است (Ollat et al., 2002).
شکل ۱-۱- نمایش بخش داخلی در برش طولی و عرضی حبه رسیدهی انگور (Coombe, 2001).
۱-۱۱- دوره های رشد و رسیدن انگور
به محض تشکیل میوه، حبهها به سرعت بزرگ میشوند. بر اساس صفاتی مانند قطر، طول و وزن حبهها، مشخص شده که منحنی رشد و نمو فصلی میوه در ارقام انگور دانهدار از نوع سیگموئید مضاعف[۱۷] و در ارقام انگور بیدانه، از نوع سیگموئید ساده میباشد. در انگورهای دانهدار مراحل مختلف رشد و نمو میوه به سه مرحله مجزا تقسیم میشوند. مرحله اول، دوره رشد سریع و به دنبال آن مرحله تاخیری و مرحله افزایش نهایی رشد میوه. اما منحنیهای رشدی انگورهای بیدانه معمولاً بدلیل نامشخص بودن فاز تأخیری به خوبی مشخص نیست. در مرحله اول رشدی، رنگ حبه سبز، دارای کلروفیل و تقسیمات سلولی در طی چند هفته سریع اتفاق میافتد و از لحاظ تنفس نیز بسیار فعال می باشد. به این مرحله، رشد علفی یا نوویژن[۱۸] گفته می شود (Winkler et al., ۱۹۷۴). این مرحله از باز شدن گلها و حتی قبل از آن شروع و تا مرحله تغییر رنگ حبهها ادامه مییابد که نسبت به نوع رقم ۴۵ تا ۶۵ روز طول میکشد. در پایان این مرحله سلولهای داخل حبه ایجاد شده اند و افزایش تعداد سلول ها در این مرحله باعث درشت تر شدن میوه می شود. دانه ها تقریبا به اندازه نهایی میرسند ولی جنین تکامل نهایی را پیدا نکرده است (Winkler et al., ۱۹۷۴). در این مرحله همچنین اسیدهای آلی و مواد اولیه عطر و طعم در ارقام معطر در حبه تجمع پیدا می کنند. در این مرحله تاننها در پوست و بذر جمع میشوند و تقریباً در گوشت میوه وجود ندارند (Winkler et al., ۱۹۷۴).
مرحله دوم رشدی به صورت یک فاز تأخیری آغاز می شود که شروع آن ۳۵ تا ۸۰ روز بعد از باز شدن گل است. در این مرحله مقدار کلروفیل پوست میوه کاهش یافته و جنین تکامل مییابد. در مرحله دوم اسیدهای آلی، به ویژه اسید تارتاریک[۱۹] و اسید مالیک[۲۰] به حداکثر میزان خود میرسند و کلروفیل حبهها تدریجاً کاهش مییابد. در این مرحله افزایش قندها تدریجی بوده و میزان قند گلوکز نسبت به فروکتوز بیشتر میباشد. مدت دوره دوم نسبت به ارقام مختلف انگور ۴-۲ هفته میباشد. علت کاهش رشد حبهها در مرحله دوم به دلیل رشد و نمو دانهها بوده و مواد غذایی جذب شده مورد مصرف جنین و دانههای داخل حبه میگردد (Winkler et al., ۱۹۷۴).
با پایان یافتن مرحله تاخیری، مرحله سوم رشد میوه شروع شده که در طی آن بزرگ شدن حبهها ناشی از افزایش حجم سلولها میباشد. در طی این دوره رنگ میوه ها، نسبت به رقم، از سبز به رنگ زرد، قرمز یا سیاه درآمده که به این مرحله نرم شدن و تغییر رنگ یا ورایژن[۲۱] میگویند. حبه در این مرحله شروع به نرمتر شدن مینمایند و در واقع بلوغ و رسیدن میوه شروع می شود. بعد از تغییر رنگ حبهها، مقدار زیادی آب و مواد قندی در آنها تجمع یافته و از میزان اسیدهای میوه کاسته می شود. زمان این مرحله بسته به رقم ۵ الی ۸ هفته به طول میانجامد و حبهها به اندازه نهایی خودشان میرسند (Winkler et al., ۱۹۷۴).
چنانکه ذکر گردید میوه انگورهای بیدانه دارای منحنی رشد سیگموئید ساده بوده و شامل مرحله رشد کند، مرحله رشد سریع و بالاخره مرحله رشد کند میباشند. در مرحله دوم رشد که سریع میباشد، وزن حبهها دو برابر حبه ارقام دانهدار میباشد اما این اختلاف در مرحله سوم کند میشود. در حدود ۴-۳ هفته بعد از تشکیل میوه سقط جنین اتفاق میافتد. در این مرحله مقدار اکسین به شدت کاهش مییابد و رشد حبهها در مرحله رسیدن میوه به نصف رشد میوههای ارقام دانهدار میرسد. در این توالی رشد میوه ظاهراً بین توسعه میوه و بذر رقابت وجود دارد. هم بستگی بین سقط جنین و زودرسی میوه مشاهده شده است. ظاهرا موادی که در توسعه جنین استفاده میشوند در این حالت در میوه تجمع یافته و باعث زودرسی میشوند. گزارش شده که حبههای زودرستر یک خوشه دارای دانه کمتر یا بدون دانه میباشند. علاوه بر افزایش اندازه، حبهها از زمان تشکیل شدن تا رسیدگی کامل مراحل نموی متعددی را طی می کنند. مرحله سبز که از تشکیل غوره تا شروع رسیدگی ادامه دارد (Winkler et al., ۱۹۷۴). در طی این دوره مهم ترین تغییر افزایش سریع اندازه میوه است. تغییرات در ساختار خوشه نیز بعد از تشکیل میوه اتفاق می افتد. مقدار قند تقریباً ثابت بوده، اسید میوه در بیشترین مقدار و بافت میوه سفت میباشد. میزان گلوکز بیشتر از فروکتوز بوده و مقدار اسیدهای مالیک و تارتاریک در بیشترین حالت میباشند. مرحله رسیدگی از شروع رسیدگی تا رسیدن کامل طول میکشد (Winkler et al., ۱۹۷۴). در این مرحله رنگ سبز حبه ها نسبت به نوع رقم تغییر خواهد کرد و بافت میوه شروع به نرم شدن مینماید. در این مرحله حبهها از یک اندام ذخیره کننده اسید به عضوی ذخیره کننده قند تغییر خواهند یافت. در این دوره حبهها سریعاً بزرگ تر میشوند و تغییرات در بافت و مواد داخلی میوه هم چنان ادامه خواهد داشت تا این که وارد مرحله رسیدگی بیش از حد[۲۲] میشوند. در این حالت تغییرات اتفاق افتاده نه تنها باعث بهبود کیفیت میوه نخواهند شد بلکه میوه ها سریعاً مقاومت خود را به حمل و نقل، آلودگیهای قارچی، کاهش مقدار آب و سایر صدمات از دست می دهند و در تعدادی از ارقام حساسیت به ریزش حبه افزایش مییابد. در مرحله فوق رسیدگی مقدار فروکتوز بیشتر از گلوکوز خواهد شد (Winkler et al., 1974).
۱-۱۲- رسیدن انگور و معیار آن
رسیدن، علاوه بر آنکه پدیده مهم زندگی میوه میباشد درآن، اندامی غیر قابل خوراکی ودر حال بلوغ فیزیولوژیکی به حالتی پسندیده از نظر بویایی و چشایی تبدیل شده و آن نشانه پایان نمو و آغاز پیری و به طور طبیعی رویدادی برگشت ناپذیر است (راحمی، ۱۳۸۴). برداشت به موقع محصولات کشاورزی بویژه سبزیها و میوه ها از حساسیت بسیار زیادی برخوردار است. از یک طرف سبب ایجاد فاصله زمانی مناسب بین برداشت محصولات مختلف و فرصت کافی برای مصرف، تبدیل و فرآوری و نگهداری آنها شده و از طرف دیگر با برداشت به موقع کیفیت آنها به حداکثر رسیده و قابلیت مصرف، تبدیل و نگهداری خوبی پیدا می کنند (مسکوکی و همکاران، ۱۳۸۵). انگور از جمله میوه های نافرازگرا میباشد یعنی اینکه تمام دوره رسیدن را در روی درخت طی می کند و پس از جدا شدن از آن روند رسیدن میوه متوقف می شود (راحمی، ۱۳۸۴). بنابراین تعیین زمان برداشت انگور برای مصارف گوناگون دارای اهمیت زیادی است. اگر میوه نارس باشد اسید آن زیاد و رنگ و طعم خوبی نداشته و اگر بیش از حد رسیده باشد وارد مرحله پیری شده و کیفیت میوه و محصولات فرآوری آن پایین می آید. انگور به علت دارا بودن بافت نرم و پوست نازک در برابر صدمات مکانیکی وارده حساس است (Rong et al., 2004). معیارهای سنتی رسیدن انگور رنگ و مزهی آن است در صورتی که مبنای معیارهای علمی و استاندارد، میزان ترکیبات شیمیایی آن میباشد. مقدار مواد جامد محلول و یا نسبت مواد جامد محلول به اسید دو معیار سنجش رسیدن انگور میباشد که بیشتر معیار دوم به عنوان شاخص رسیدن در بین کارشناسان شناخته می شود (مسکوکی و همکاران، ۱۳۸۴). Kader (1999)، کمترین مقدار نسبت بریکس به اسید در حین رسیدن انگور را عدد ۲۰ و کمترین مقدار درجه بریکس با توجه به نوع محصول و محل برداشت را در محدوده ۱۴ تا ۵/۱۷ درصد اعلام کرده است. اندازه عدد شاخص رسیدن، با توجه به موارد مصرف انگور از جمله تازه خوری، تولید آب میوه و کشمش متفاوت است (مسکوکی و همکاران، ۱۳۸۵). این شاخص بسته به رقم و شاخص آب و هوایی در انگورهای تازه خوری ۲۰ و در انگورهایی که برای تهیه کشمش استفاده می شود ۳۵ در نظر گرفته می شود (زمردی، ۱۳۸۴). شاخص های رسیدن از طریق آنالیزهای شیمیایی پیچیده ترکیبات معطر، ترکیبات فنلی، قندها، اسیدها و pH بدست می آید. البته نمی توان فقط از یک شاخص استفاده نمود. ویژگی عادی بلوغ مانند قند، اسید و pH مشخصات رسیدن در یک رقم با رقم دیگر فرق می کند. ترکیبات شیمیایی انگور به آرایش ژنتیکی ارقام وابسته بوده و تحت تاثیر شرایط محیطی و عملیات زراعی قرار میگیرد (Watson, 2003).
۱-۱۳- اهمیت اقتصادی و ارزش غذایی انگور وکشمش
ارزش غذایی انگور بسیار بالا است و بر اساس پژوهشهای سازمان خواربار جهانی[۲۳] (F.A.O) مقدار انرژی موجود در هر۱۰۰ گرم انگور تازه ۶۷ و هر۱۰۰ گرم کشمش برابر ۲۶۸ کیلو کالری میباشد (جدول۱- ۱).
استفاده از این محصول بصورت رومیزی (تازه خوری)، آب انگور، سبزه و کشمش و همچنین کاربرد آن در صنایع تخمیری بعنوان شاخصهای اهمیت آن به حساب میآیند. علاوه بر مصارف یاد شده در تهیه سرکه جهت ترشی جات و تهیه آب غوره و نیز شیره انگور و حتی برگ آن نیز مورد استفاده قرار میگیرد. به دلایل ذکر شده توسعه سطح زیر کشت انگور در مناطقی با آب و هوای مساعد در ایران، به منظور توسعه صادرات غیر نفتی، خصوصاً سبزه و کشمش میتواند از اتکای اقتصاد ایران به محصول نفت بکاهد و جزو صادرات ارز آور برای ایران باشد.
جدول ۱-۱- میزان مواد غذایی در هر ۱۰۰ گرم انگور تازه وکشمش (امیر قاسمی، ۱۳۸۱)