نخست آنکه، اصطلاح های نمایهای داده شده به نوشتههای فرد را می توان برای تشکیل پروندههای آزمایشی، اما منوط به بازنگری از سوی کاربر، به کار برد. دوم، انتشارات خود کاربران را می توان برای بازیابی انتشاراتی که از نظر موضوعی با آن مشابه هستند را مورد استفاده قرار داد. یعنی آنکه، مقالههای استناد کننده با انتشارات استناد شده ارتباط موضوعی دارد. چنین روشی استفاده از انتشارات خود کاربر به منزله شاخصی برای زمینههای موضوعی موردعلاقه، شیوهای پویاست بدان معنا که سابقه انتشاراتی فرد، نشانگر رشد زمینههای پژوهشی مورد علاقه اوست. با این حال، این گونه روش تشکیل پرونده ممکن است تنها درمورد پژوهشگران موثر و مفید باشد.
( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )
اطلاعات تشکیل دهنده پرونده های پژوهشی اصولاً سه دسته اند:
-
- اطلاعات فردی، شامل نام، نام خانوادگی، سن، جنس، مدرک تحصیلی، رشته تحصیلی، پست سازمانی، آدرس پستی، تلفن، دورنگار، پست الکترونیکی، و نشانی وب سایت.
-
- بخش اطلاعات موضوعی شامل کلیدواژه های موضوعی مورد علاقه پژوهشگر به صورت خاص و اعم و وابسته، و عنوان طرح های پژوهشی در دست کار و کار شده.
-
- بخش اطلاعات سیستمی شامل بانکهای موضوعی و پایگاه های موضوعی مرتبط. (رادفر، ۱۳۸۵، ۱۶۵)
در نظام های اشاعه گزینشی اطلاعات که به طور کامل در محیط وب اجرا می شوند، برای تشکیل پرونده پژوهشی راه حلی پیدا کرده اند، بدین صورت که کاربر پس از وارد شدن به صفحه رابط نظام، بعد از فشار روی گزینه «تشکیل پرونده» وارد صفحه رابط گرافیکی پرونده می شود. بخش اطلاعات فردی به صورت برگه ای است که تمام مشخصات فردی همانطور که در بالا آورده شد، در قسمت های مشخص شده، وارد می شود. برای بخشهای اطلاعات موضوعی و سیستمی هم پنجره های مختلفی به صورت فهرست (منو) وجود دارند که براساس اصطلاحنامه نظام و بانکها و پایگاه های موجود در نظام تعریف شده اند و کاربر بنابر نیاز خود یک یا چند مورد را انتخاب می کند. همچنین در صورتی که کاربر بیش از یک موضوع، پایگاه و مانند آن را انتخاب کند می تواند برای فرمولبندی عبارتهای جستجو از عملگرهای بولی که در صفحه رابط تعبیه شده اند، استفاده کند.
از آنجا که پرونده مهمترین نقش را در بازیابی و ارسال اطلاعات درست به کاربر دارد، دقت و صحت آن بسیار حیاتی است، به همین دلیل نظام های اشاعه گزینشی اطلاعات برای اولین بار به صورت آزمایشی پرونده را با پایگاه اطلاعاتی موجود و یا در اشتراک نظام مقابله می کنند و مجموعه ای را که از این جستجو حاصل می شود، با عنوان مجموعه آزمایشی در اختیار کاربر قرار می دهند و او پس از ارزیابی هر یک از موارد نمره ای بین صفر تا ده به آنها می دهد، این نمره ها بنابر نظر کاربر در میزان ارتباط منبع با موضوع مورد علاقه وی در پرونده، به منابع اعطا می شود. نمرات بالاتر دقت بالاتر را می رسانند. در صورتی که نمره های دریافت شده بالا باشند، پرونده تأییدیه اولیه را گرفته و به پایگاه اطلاعاتی پرونده های موجود در نظام ارسال می شود؛ و در صورتی که همه نمرات و یا تعدادی از آنها پایین باشند، بنابر نظر کاربر، پرونده باید دوباره مورد تجدیدنظر قرار گیرد.
۲-۲-۳- مفهوم ربط[۳۴]
ربط (مربوط بودن) یکی از مهمترین مفاهیم اطلاع رسانی است. این مفهوم پایه دانشرسانی موثر محسوب می شود. برقراری ارتباط به منزله تماس موثر میان مبداء و مقصد شمرده می شود. ربط عامل حاکم بر تاثیر هر فرایند ارتباطی است. ازآن جا که هدف بازیابی اطلاعات برقراری ارتباط است، از این رو، ربط هم کلید جدایی ناپذیر بازیابی موثر میباشد. داد و گرفت در بازیابی، زمانی موفقیت آمیز است که منابع بازیابی شده مناسب درخواست کننده باشد.
از این رو، ربط را می توان محک توفیق بازیابی دانست. ربط مقیاس موثر بودن میان منبع اطلاعات و دریافت کننده است. متاسفانه، ربط مفهومی انتزاعی و خاصه فریبنده و خیالی است. در عین حال نمی توان به دقت آن را تعریف و اندازهگیری کرد.
با بررسی منبع بازیابی شده است که، مربوط بودن آن معمولاً برای درخواست کننده کاملاً آشکار می شود. به ظاهر، می توان پذیرفت که دریافت کننده اطلاعات بهترین داور در باب مربوط بودن است. ربط کیفیتی فردی دارد که به وضعیت شناختی کاربر، مشکلی که باید گشوده شود، دانش قبلی از همان موضوع، فوریت کاربرد دانش جستجو شده و ارزشی که به اطلاعات نهاده می شود، بستگی دارد. فردیت هر موقعیت، تفاوتهای عمدهای برای داوری ربط پیش میآورد. چنین رهبردی نسبت به ربط، تنها به تصور و فایده عملی آن از چشم درخواست کننده اطلاعات بستگی دارد.
از سوی دیگر، هیچ کس دیگر نمی تواند در باب این که کتاب اهداف آموزش و پرورش نوشته آلفرد نورث وایتهد[۳۵] مناسب ومربوط تعلیم و تربیت به منزله یک موضوع است، جروبحث کند. آشکار است که این کتاب در مورد ویروس شناسی یا جراحی نیست. چنین تفسیری از ربط از دیدگاه محتوای واحد اطلاعات فیزیکی، بدون توجه به شخص استفاده کننده صورت میگیرد.
بطور خلاصه، ربط مهمترین مفهوم در بازیابی اطلاعات، و در عین حال، دشوارترین زمینه پژوهشی میباشد. روشن است که ربط کلید تماس میان منبع اطلاعات و مقصد است. ربط به منزله یک خصیصه، نوعی رابطه را تعریف میکند. این مفهوم را نه کسی رسماً تعریف کرده و نه به دقت اندازه گرفته است. در مورد ربط دو مفهوم وجود دارد، ربط قضاوت شده توسط فرد و ربط آنگونه که با محتوای پرسش در ارتباط است. بین این دو ابهامات زیادی وجود دارد که هنوز همه آنها شناسایی نشده است. بسیاری بر این باورند که اگر در پرتو کارهای نظری بازیابی اطلاعات موجود آزمایش های بیشتری انجام شود، نیروی (بالقوه)ای برای پیشرفت می تواند به ظهور رسد. (پائو، ۱۳۷۹، ۱۰۵- ۱۱۸)
۲-۲-۴- بازیافت ناخواسته[۳۶] ]ریزش کاذب[
مبنای عملگرهای[۳۷] مشهور بول، یعنی AND ، OR وNOT بر نظریه مجموعهها[۳۸] استوار است. آنچه در زیر میآید، شرح مختصری است جهت نشان دادن علت ریزش کاذب بر اثر راهبرد مورداستفاده در جستجو. معمولاً نمایه ساز تمام منابع یک مجموعه را میخواند و یکی دو اصطلاح را که بازنمون مفاهیم است برمیگزیند. پس از نمایهسازی مجموعه منابع، مجموع اصطلاحات برگزیده، نشانگر محتوای اطلاعاتی آن مجموعه منابع است. مجموع اصطلاحات عبارت است از بازنمون معنایی مفاهیم مندرج در بایگانی اسناد و منابع. هر اصطلاح به یک یا چند منبع مربوط می شود و هر منبع محتوایی را در بر دارد که توسط اصطلاح نمایه بازشناسانده می شود. در اصطلاح منطق بول، در ارتباط با هر اصطلاح، مجموعه منابعی وجود دارد. در عمل، به هر اصطلاح می توان برگهای اختصاص داد. شماره شناسایی هر منبع در آن برگه اصطلاحی میآید. آن گاه مجموعه این برگهها به صورتی جستجوپذیر مرتب می شود. فرایند اصلی به کار رفته در مرحله دروندادی جهت پردازش منابع در بایگانی بیشتر نظام های بازیابی منابع به همین صورت است.
در جستجوی منابع مربوط به هر پرسش، فرایندی معکوس به کار میرود. هر پرسشی برحسب محتوای آن و موضوع جستجو، شناسایی شده و تحلیل می شود. آنگاه موضوع به مفاهیم تشکیل دهنده آن تجزیه می شود. اصطلاحات نمایه انتخاب می شود، اصطلاح هایی که گمان میبرند بیانگر این مفاهیم در نظام بازیابی باشد. به منظور ترکیب اصطلاحات نمایهای نشانگر مفاهیم اجزاء تشکیل دهنده، عبارتی بولی با بهره گرفتن از این اصطلاحات نمایهای فرمولبندی می شود و با یک یا چند عملگر بولی به هم پیوند مییابد.
در اصل، کار روی مجموعه منابع از راه اصطلاحات نمایهای، مجموعه منابع تازهای که نشانگر موضوع جستجو شده است شکل میگیرد. جهت انواع پیوندها و روابط، سه عملگر بولی وجود دارد. این عملگرها عبارت است از :
عملگرهای میانبرشی (اشتراک[۳۹]) ، پیوندی (اجتماع[۴۰]) و تمام گر (مکمل[۴۱])
مجموعه اطلاعات حاصل از میانبرش دو مجموعه، دربر گیرنده منابعی است که در آنها مفهوم کلیدی در هر یک از دو مجموعه اصلی وجود دارد و باید همزمان در مجموعه تازه تشکیل یافته به نمایش درآید.
۲-۲-۵- تطبیق دادن
با در اختیار داشتن پروندههای آزمایشی که نشانگر انگارههای جستجوی کاربر است، شخص تشکیل دهنده پرونده باید آن مفاهیم و ملزومات را به واژگان[۴۲] نظام بازیابی و نحو (ترکیب[۴۳]) واژهها در آن نظام برگرداند. برای برگرداندن کلید واژهها و بسط آنها از اصطلاحنامهها (تزاروسها[۴۴]) استفاده می شود. برخی کتابهای حاوی ضوابط[۴۵] نیز برای ارائه دقیق زمینههایی چون حوزههای فعالیت، شرکتها، نام مجلهها، سازمانها، و ردهبندی فرآوردهها مورد استفاده قرار میگیرد. شخص جستجوگر هم ممکن است ناگزیر باشد، در بیان برخی مفاهیم در قالب توصیفگرها از اصطلاحنامه کمک بگیرد و برخی کلید واژهها نیز به همان شکلی که در عنوان و چکیده دیده می شود برای جستجو حفظ شود. پس از چنین ملاحظاتی، در مورد تایید سایر واژههای یافت شده با کاربر مشورت می شود.
۲-۲-۶- اطلاع دهی
استنادها، منابع یا چکیدههایی هستند که بر مبنای پرونده آزمایشی بازیابی شده، به کاربر تحویل داده می شود. این مطالب ممکن است به شکل نسخه چاپی[۴۶]، یا صفحه عنوان مقالهها باشد. تحویل منبع می تواند از طریق نظام پیامرسانی الکترونیکی[۴۷] نیز انجام گیرد. متن الکترونیکی را می توان ملاحظه و از آن نسخههای چاپی تهیه کرد. ضروری است خود پرونده نیز تحویل شود تا کاربر بتواند میزان ارتباط آن را با انواع منابع ضمیمه شده یا حذف شده در مجموعه اطلاعات تحویلی بررسی کند.
۲-۲-۷- بازخورد[۴۸]
این جزء از نظام اشاعه گزینشی اطلاعات، کارآیی نظام های بازیابی را از نظر مواد بازیابی شده ارزشیابی میکند. بر پایه این گونه ارزشیابی، پرونده زمینههای مورد علاقه افراد را می توان بازنگری و برای بازیابیهای بعدی اصلاح کرد. این کار همچنین راهکار مفیدی برای بهنگام کردن پرونده نسبت به زمینههای جاری و احتمالاً متغیر کاربر است. بازخورد ممکن است شکل های متفاوتی داشته باشد. واکنش نسبت به هر آگاهی رسانی می تواند به صورت کتبی یا شفاهی باشد. در مرحله ابتدایی تشکیل پرونده، برگزاری جلسهای شخصی با فرد تشکیل دهنده پرونده و پس از تحویل نخستین مواد بازیابی شده بسیار سودمند خواهد بود.
این جلسه، به ویژه چنانچه حاصل نخستین بازیابیها نتیجهای ضعیف دربر داشته باشد، بسیار ضروری است. این امر عامل مهمی در موفقیت هر خدمت اشاعه گزینشی اطلاعات بوده، و همکاری کامل شخص درخواست کننده را میطلبد. سازوکار بازخورد میبایست به حداقل زمان و تلاش از سوی کاربر نیازمند باشد. بسیاری از سازمانها همراه با مواد تحویلی، یک کارت پستی برگشت دادنی[۴۹] برای دریافت اطلاعات بازخوردی ضمیمه میکنند تا حداقل زمان را از کاربر بگیرد. در وضعیت ارتباط الکترونیکی، پیش از به پایان رسیدن ارتباط، خواستن آراء می تواند موجب یادآوری به کاربر شده و او را تشویق به اظهارنظر کند.
۲-۲-۸- بازنگری و بهنگام کردن پرونده
سرانجام آن که، بسیاری از پروندههای کاربران احتمال دارد نسبتاً بدون تغییر باقی بماند. درمورد شخصی که دست اندرکار پژوهش در یک حوزه است، پرونده به حداقل تغییر نیاز دارد. با این حال، آگاهی رسانی و اصلاح مداوم می تواند نسبت به هرگونه تغییر در زمینه علاقه فرد اطمینان ایجاد کرده و آن را مشخص کند. این تغییر ممکن است ناشی از تغییر جهت در میزان تاکید سازمان بر موضوع یا تغییر در خط تولید آن باشد. ادغام ها و فراهم آوری های منابع جدید اکتشافات نیز می تواند موجب تغییراتی در پرونده آن ها شود. به موازات آنکه کاربران نسبت به توانمندی ها و محدودیت های نظام بیشتر آگاه میشوند، تقاضاهای آنها نیز در طول زمان تغییر میکند. به پیشنهادهای کاربران هم باید توجه کرد.
۲-۲-۹ - اجرا
پیش از استفاده از شبکههای مخابراتی، خدمات اشاعه گزینشی اطلاعات بیشتر در محدوده داخلی کتابخانهها اجرا میشد. کتابخانهها نوارهایی را از تولیدکنندگان پایگاه های دادهها مشترک میشدند و مطابقت دادن پروندههای کاربران با اطلاعات توصیفی منابع توسط رایانه کتابخانه انجام میگرفت. از آن هنگام به بعد، همانگونه که رایانهها و تحویل الکترونیکی اطلاعات رایجتر شده است، انجام خدمات اشاعه گزینشی اطلاعات نیز سادهتر و ارزانتر گشته است.
تمام فروشندگان خدمات جستجوی پایگاه های اطلاعاتی پیوسته تسهیلاتی را برای بهنگام کردن جستجو در خدمات اشاعه گزینشی اطلاعات به امکانات خود افزودهاند. برای مثال، می توان پرونده موضوعی کاربر را به صورت یک یا چند عبارت بولی در رایانه شرکت فروشنده با پرداخت مبلغ منصفانهای ذخیره کرد. آنگاه می توان به صورت ماهانه یا در فواصل زمانی معین از طریق همان عبارت بندی ها که تنها محدود به بخش جدید افزوده شده فایل میباشد به جستجو در فایل های مربوطه پرداخت.
۲-۲-۱۰- سایر پالایشها
دو دستاورد ناشی از کاربرد رایانهها و پایگاههای دادهها، بر اشاعه اطلاعات تاثیر گذاشته است. این دستاوردها عبارت است از :
توانایی ذخیره استنادهای کتابشناختی و متن به صورت الکترونیکی در فایل شخصی
دسترس پذیر شدن بخش هایی از برخی پایگاه های خاص برای جستجو توسط کاربران نهایی.
۲-۲-۱۱- انتقال و ذخیره داده ها
انتقال و ذخیره دادهها فرایندی است که طی آن دادههای موجود در یک رایانه دور نسخهبرداری شده و مستقیم از طریق خط تلفن به بایگانی دیگری در یک رایانه خودی انتقال داده می شود. با بهره گرفتن از تجهیزات مخابراتی و یک برنامه نرمافزاری، می توان فایل انتقال داده شده را ذخیره، نمایه سازی و یا در دیگری ادغام کرد. این فایل های جدید را می توان بعداً مورد جستجو قرار داد و روی آن کار بیشتری انجام داد. این گونه فایل ها اساساً فایل های الکترونیکی استنادها[۵۰] یا فایل های بازچاپ متن کامل[۵۱] است. برای انتقال و سازماندهی فایل های شخصی نیز تعدادی فرآوردههای نرم افزاری وجود دارد. برخی از این برنامههای مشهور عبارت است از SCI-MATE،GRATFUL MED، PRO-CITE از کتابخانه ملی پزشکی آمریکا، و چند نرمافزار دیگر. بررسی و مرور توانمندیها و محدودیت های این نرمافزارها را غالباً در مجلههایی چون :
Online Review, Database, Microcomputers for Information Management می توان یافت. ایجاد فایل های انتقال داده شده به آسانی امکان پذیر است، اما نگه داشت آنها برای بازیابی آسان، بسیار مشکل است. هر یک از فایل ها در واقع نسخه کوچک شده[۵۲] از یک نظام بازیابی اطلاعات است که همان مسائل و مشکلات سازماندهی موضوعی جهت بازیابی را به همراه دارد. به هر صورت، غیر متمرکز کردن فایل های بازچاپی پیوسته، موجب گسترش دسترسی به اطلاعات می شود.
۲-۲- ۱۲- جستجو توسط کاربر نهایی
موسسههای خدمات جستجوی پایگاه های پیوسته تخفیف هایی برای جستجو توسط کاربران نهایی به عمل میآورند. نمایه دانش[۵۳] از موسسه دیالوگ[۵۴] و نمایه BRS After Dark از موسسه BRS با هدف دسترسی کاربران نهایی ایجاد شده است. منشاء پایگاه Paper Chase به عنوان یک طرح پژوهشی آن بود که این فرضیه را بیازماید که، چنانچه اطلاعات جدید کتابشناختی به آسانی در دسترس پزشکان بالینی و دانشمندان علوم زیست پزشکی قرار گیرد و توسط خود آنها جستجوپذیر باشد، میزان استفاده از متون و نوشتههای زیست پزشکی افزایش خواهد یافت. (هروتز و بلی، ۱۹۸۱)
پایگاه Paper Chase شامل مقالههایی از سه سال اخیر پایگاه پاب مد[۵۵] بود. این مقالهها از مجلههای موجود در کتابخانه بیمارستان بت ازرائیل[۵۶] در بوستون برگرفته شده بود. نوار دادههای این پایگاه در یک رایانه داخلی قرار داشت. یک برنامه ارتباطی کاربر برای جستجوی آسانتر نیز نصب شده بود. پایانههای متصل به پایگاه بطور شبانهروزی در بیمارستان در دسترس بود.
به همین نحو، در پایگاه CITE/NLM یک برنامه ساده ارتباط کاربر برای جستجو در فهرست رایانهای کتابخانه پیاده شد (داسزککز[۵۷]، ۱۹۸۳).
از هر دو طرح پژوهش چنین نتیجه گرفته شد که فراهم بودن و دسترس پذیری از عوامل عمده و موثر در افزایش کاربر نظام های اطلاع رسانی بود. از آن هنگام به بعد، در بسیاری از مراکز، دسترسی محلی به زیر مجموعههای پایگاههایی که مکرر مورد استفاده قرار میگیرد، مانند MiniMEDLINE، فراهم شده است. (بوئرینگ[۵۸]، ۱۹۸۵)
اکسنون لوح فشرده (CD-ROM) که فایل های بزرگی از دادهها را دربر دارد نیز به عنوان نوع دیگری از ابزار پژوهشی برای خرید یا اشتراک در دسترس است. امکانات نامحدود جستجوی پیوسته که در دسترس کاربران محلی است، موجب گسترش دسترسی به اطلاعات می شود. با این حال، لازم است به یک نکته احتیاطی توجه داشت، اگرچه جستجو توسط کاربران نهایی خیلی معمول شده است، اما مطالعات انجام شده توسط سول[۵۹] (۱۹۸۶) نشان داده است که راحتی و سرعت دو دلیل اصلی استفاده کاربران نهایی از نظام های پیوسته محسوب می شود و سایر توانمندی های خوب آن نظام ها تحت الشعاع این دو عامل قرار گرفته است. بسیاری از کاربران تنها جستجوهای ساده را انجام می دهند.