خطا

۲۰

۴۸/۲

۷۳/۱

۸۳/۰

۳۸/۰

ns ، ** و * به ترتیب غیر معنی‌دار و معنی‌دار در سطح احتمال یک و پنج درصد
نتایج مقایسه میانگین۵ نشان داد که بیشترین سطح برگ در بستر کاشت ماسه بادی به دست آمد که البته با تیمار مخلوط خاک مزرعه و ماسه بادی در یک گروه آماری قرار داشت و کمترین آن در تیمار خاک مزرعه به دست آمد (شکل ۱۲-۴). در نمونه برداری اول تیمارهای بستر کاشت و کاربرد هورمون با یکدیگر برهمکنش داشته و متعاقب با آن بر سطح برگ نیز اثر معنی‌داری داشتند، حال اینکه در نمونه برداری دوم تنها تیمار بستر کاشت اثر معنی‌داری بر صفت مذکور داشت و برهمکنش آن با تیمار کاربرد هورمون معنی‌دار نبود و در واقع بستر کاشت به طور مستقل عمل کرده است.
شکل ۱۲-۴ مقایسه تأثیر بسترهای مختلف کاشت بر سطح برگ گیاه رزماری در نمونه برداری دوم
۲-۶- سطح ریشه
نتایج تجزیه واریانس در نمونه برداری دوم نیز حاکی از اثر غیر معنی­دار بستر کاشت و کاربرد هورمون ایندول بوتیریک اسید بر سطح ریشه بود (جدول ۷). ولی با این حال بررسی روند تغییرات این صفت در شرایط بسترهای مختلف کاشت نشان داد که بیشترین سطح ریشه در بستر کاشت ماسه بادی و کمترین آن در شرایط بستر کاشت خاک مزرعه (بافت لومی) به دست آمد که این نتیجه را با توجه به مزایا و معایبی که به ترتیب برای بافت سبک و سنگین در قسمت‌های قبل ذکر شد، می‌توان به خصوصیات بافت بستر کاشت نسبت داد (شکل ۱۳-۴). روند تغییرات این صفت در نمونه برداری دوم مشابه با نمونه برداری اول بود و تقریباً تغییری در آن ایجاد نشده بود.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

شکل ۱۳- مقایسه تأثیر بسترهای مختلف کاشت بر سطح ریشه گیاه رزماری در نمونه برداری دوم
۲-۷- وزن خشک ریشه
نتایج حاصل از تجزیه واریانس نشان داد که اثر بستر کاشت بر وزن خشک ریشه معنی‌دار در سطح احتمال یک درصد داشت، در حالی که کاربرد هورمون اثر معنی‌داری بر این صفت نداشت (جدول ۷-۴). در نمونه برداری اول تیمارهای بستر کاشت و کاربرد هورمون با یکدیگر برهمکنش داشته و متعاقب با آن بر وزن خشک ریشه نیز اثر معنی‌داری داشتند، حال اینکه در نمونه برداری دوم تنها تیمار بستر کاشت اثر معنی‌داری بر صفت مذکور داشت و برهمکنش آن با تیمار کاربرد هورمون معنی‌دار نبود و در واقع بستر کاشت به طور مستقل عمل کرده است. نتایج مقایسه تأثیر بسترهای کاشت بر وزن خشک ریشه نشان داد که بیشترین وزن خشک ریشه با میانگین ۷۷/۲ گرم در هر قلمه در بستر کاشت ماسه بادی به دست آمد که البته با بستر کاشت مخلوط خاک مزرعه و ماسه بادی با میانگین ۷۵/۲ گرم در هر قلمه در یک سطح آماری قرار گرفت و کمترین آن نیز با میانگین ۴۳/۱ گرم در بستر کاشت خاک مزرعه (بافت لومی) به دست آمد (شکل ۱۴-۴).
شکل ۱۴-۴- مقایسه تأثیر بسترهای مختلف کاشت بر وزن خشک ریشه گیاه رزماری در نمونه برداری دوم
۲-۸- وزن خشک برگ
نتایج حاصل از تجزیه واریانس داده‌ها در نمونه برداری دوم نیز نشان داد که اثر بستر کاشت بر وزن خشک برگ معنی‌دار در سطح احتمال یک درصد داشت، در حالی که کاربرد هورمون اثر معنی‌داری بر این صفت نداشت (جدول ۷-۴). نتایج مقایسه تأثیر بسترهای کاشت بر وزن خشک برگ نشان داد که بیشترین وزن برگ با میانگین ۲۶/۲ گرم در هر قلمه در بستر کاشت مخلوط خاک مزرعه و ماسه بادی به دست آمد که البته با بستر کاشت ماسه بادی با میانگین ۲۴/۲ گرم در هر قلمه در یک سطح آماری قرار گرفت و کمترین آن نیز در بستر کاشت خاک مزرعه (بافت لومی) با میانگین ۸۲/۰ گرم در هر قلمه به دست آمد (شکل ۱۵). همان گونه که نتایج نشان می‌دهد در نمونه برداری دوم و در طول زمان، وزن خشک برگ در بستر کاشت مخلوط خاک مزرعه و ماسه بادی از ۰۸/۲ به ۲۶/۲ گرم افزایش یافته است و حتی در نمونه برداری دوم نسبت به بستر کاشت ماسه بادی به میزان ۲/۰ گرم بیشتر شده است، اما این افزایش به مقداری نبوده است که باعث ایجاد تفاوت معنی‌دار بین این دو تیمار بستر کاشت شود.
شکل ۱۵- مقایسه تأثیر بسترهای مختلف کاشت بر وزن خشک برگ گیاه رزماری در نمونه برداری دوم
۳- بررسی تغییرات صفات مورد بررسی در نمونه برداری سوم
۳-۱- تعداد ریشه
نتایج حاصل از تجزیه واریانس تعداد ریشه در نمونه برداری سوم نیز نشان داد که این صفت در سطح احتمال یک درصد تحت تأثیر ت بستر کاشت و کاربرد هورمون ایندول بوتیریک اسید، قرار گرفت، اما برهمکنش تیمارهای بستر کاشت و هورمون اثر معنی‌داری بر این صفت نداشت (جدول ۸-۴).
جدول ۸- تجزیه واریانس تعداد ریشه، طول ریشه، وزن تر ریشه و وزن تر برگ گیاه رزماری تحت شرایط بسترهای کاشت و غلظت‌های متفاوت هورمون ایندول بوتیریک اسید در نمونه برداری سوم

منابع
تغییر

درجه آزادی

تعداد
ریشه

طول
ریشه

وزن تر
ریشه

وزن تر
برگ

بلوک

۲

۷۸/۱

۶۱/۱

۶۳/۲

۸۱/۹

بستر کاشت

۲

پس از بررسی خداشناسی در شاهنامه فردوسی و دین زرتشت که در فصل های قبل انجام شد در این فصل به بررسی تطبیقی خداشناسی در این دو مقوله می پردازیم.
۴-۲-۱. شناخت خداوند
الف) شاهنامه:
فردوسی شاعری یکتاپرست است و سراسر شاهنامه سرشار از نام و یاد خداست، آنچنان که این کتاب بزرگ با نام و یاد پروردگار بی‌همتا آغاز می‌شود:
به نام خداوند جان و خرد کزین برتر اندیشه برنگذرد
خداوند نام و خداوند جای خداوند روزی ده رهنمای
خداوند کیوان و گردان سپهر فروزنده ماه و ناهید و مهر …
(ج۱)
فردوسی در شاهنامه یک‌دم از یاد خدا غافل نیست. «ایزد»، «کردگار»، «یزدان»، «خداوند» و … واژه‌هایی است که در برگیرنده اعتقاد شاعر به توحید و ذات آفریدگار متعال است. در نگاه فردوسی گرچه طریق دانش جستن از ارج و قرب فراوانی برخوردار است، اما اولویت در این راه شناخت خدا و کسب دانشی می‌باشد در مسیر قرب ‌الی الله باشد:
ز دانش نخست آنچه آید به کار بهین هست دانستن کردگار
(اسدی توسی،گرشاسب نامه،ب۱۴)
در اندیشه فردوسی همه چیز از خداست و شاعر در بیان این نکته تأکید فراوان دارد تا جایی که در ابتدای شاهنامه هنگامی که حتی به خرد اشاره می‌کند، آن را موهبتی الهی بر می‌شمارد:
خرد بهتر از هر چه ایزد بداد ستایش خرد را به از راه داد
(بخش۲،ب۳)
فردوسی درباره‌ی سرشت آفریدگار به کوتاهی سخن می‌گوید اما آنچه بیان‌می‌کند درحد والای رسایی و خردپذیری و بی کم و کاست ، استوار بر پایه‌ی سنتهای کهن و متنهای پهلوی است او تاکید می‌ورزد که شناخت خدا و به‌جای‌آوردن ستایشی سزاوار او ناشدنی‌است و تمام آنچه می‌توانیم بکنیم این است که هستی اش را بپذیریم…»(کوروجی کویاجی،۱۳۸۰:۳۰۹)
خدا در شاهنامه با واژه‌های مختلفی توصیف‌شده‌است که بنا به شرایط داستان متفاوتند؛در مواضع جنگ واژه‌ها رزمی‌تر وحماسی‌‌ترند، و در عبادات و راز و نیازها ظریف‌تر و صمیمی‌تر:
نخست آفرین کرد بر کردگار خـداوند آرامش و کارزار
خـداوند کیوان وبهـرام ومـاه خداوندنیک وبدو فر وجاه
به‌فرمان اویست گـردان سپهر ازاو بازگسترد،هرجای،مهر
(ج۸،ب۴-۶)
اما آنچه هست این است شاهنامه حکیم با نام خدا آغاز می‌شود و نام او پایان می‌پذیرد و در سراسر این کتابِ عظیم داستان و روایت و مبحثی نمی‌بینیم که خدا در آن حضور نداشته باشد. اعتقاد به خدا با تار و پود شاهنامه آمیخته است.
ب) دین زرتشت:
پروفسور آسموسن درباره خدای زرتشت می گوید: «روح و فکر زرتشت در تسخیر خدای واحد، اهورا مزدا، بود. نام اهورامزدا به تمام معنی پرورده و زائیده فکر زرتشت بود و مطالعات فراوانی که در این زمینه انجام شده حاکی از آن است که قبل از او کسی با این نام آشنایی نداشته است. در متون قوم اکد به نام سه خدا به اسامی مزدکو، اسرا، فرش بر می خوریم ولی این سه نام ارتباطی با نام اهورامزدا ندارد». (آسموسن،ج.پ، ص ۱۰۴-۱۰۵) نیبرگ در مورد پیام زرتشت چنین می گوید: «توجه دقیق به پیام زرتشت نشان می دهد که او تا اندازه بسیار زیادی پای بند به عقاید میترایی بوده و به هیچ وجه تغییری در آنها ایجاد نکرده است. بلکه برعکس او بسیار محتاط بوده و جنبه نو و تازه اصولاً در مواد آموزه های او نیست بلکه در ترکیب این مواد است» (نیبرگ، هنریک ساموئل، ۱۳۵۹، ص ۸۹)
۴-۲-۲. عرفان
الف) شاهنامه:
اشخاص حقیقی یا خیالی شاهنامه فردوسی در عرفان ایران، صوری رمزی و تمثیلی یافته اند. از جمله “داستان سیمرغ” که دیدار او در کتب عرفان، مقصد و مقصود سالکان طریقت گشت و در این زمینه داستان های فراوان به نگارش درآمد که از آن جمله “منطق الطیر” عطار است. داستان های “هفت خــوان رستــم”، “سیمــرغ”، “جــام جـــم”، “بیــژن و منیــژه”، “کیخســـرو”، “اسکنــــدر” و “ایـــرج” از فرازهای برجسته عرفانی شاهنامه است. در شاهنامه مجادلات درونی و منازعه بین قوای مختلف نفس، جنگ عقل و شهوت و غضب، مهالک نفس، فضایل و رذایل اخلاقی، خصوصیات انسان برین، جنگ سپاه ظلمت و نــور، مهــر و وفاداری به تفصیل و با جزئیات هنرمندانه به تصویر کشیده شده است. “ایــرج”‌، “سیــاوش‌”، “کیخســـرو” و “زال” قهرمانان عرفانی شاهنامه اند. “کیومرث”، “فریدون”، “زال” و “رستــــم” از سپاه نـــور و سمبل انسان های وارسته و پاک و “اهریمــن”، “افراسیــاب” و “ضحــاک” از سپاه ظلمت و سمبل بشر اسیــر هواهای نفسانی هستند. در جنگ بین خیــر و شـــر وَ نــور و ظلمت، در نهایت به مــدد الهی و دستگیری مرشــد و پیــر راه سپاه خیــر و نــور پیـــروز می گردند. در شاهنامه حکیم فردوسی نــور و ظلمت وَ خیــر و شــر در دو ساحت فـرد و جامعـه بروز دارند.
در تفکر حکیم طوس خداوند با خرد پیوند ناگسستنی دارد و اغلب از خداوند با تعبیر خدایِ خرَد یاد می‌کند. هر چند خود اذعان دارد که شناخت آن حقیقت مطلق با خرد انسان ناممکن است و باید علاوه بر شناخت استدلالی، نوعی شناخت شهودی در قلب را به دست آورد.
همـه دانــش مــا بــه بیچــارگـی اسـت به بیچـارگـان بر ببایـد گـریست
تو خَستو شو آن را که هست و یکی است روان و خرد را جزین راه نیست
(اکوان دیو،ب۴-۳)
اما خرد در شاهنامه جایگاهی ویژه دارد حکیم آن را موهبتی الهی می‌داند.
و این موهبت ایزدی سزاواری و شایستگی می‌خواهد و آن دوری از هواست
هوا را مبر پیش رای و خرد کز آن پس خرد سوی تو ننگرد
(ج ۳،ب۵۰۸)
این مطلب حکیم در عرفانِ بسیار مورد تأکید است و از اهم مسائل معرفت‌شناسی عرفانی محسوب می‌شود:
وجه تعالیم عرفانی – اجتماعی – حماسی شاهنامه به طرز برجسته ای فصل ممیز شاهنامه از دیگر آثار عرفانی است. شاهنامه حکیم فردوسی نمایشنامه گسترده‌ای است از زندگی پر ماجرای انسان از هبوط تا عروج و هدایتی است جمله آدمیان را از دوزخ تا بهشت که رهنمای آن فروغ ایزدی یعنی خِــرَد است. موضوع اصلی نمایشنامه؛ پیکار پیوسته انسان با دیوهای درون و بیرون است. جایگاه آدمی در این نمایش گاه دوزخ یعنی غلبه دیــو بر انسان، گاه برزخ یعنی ستیز آدمی با دیــو و گاه نیز بهشت یعنی فرمانروایی آدمی بر دیــو است.(امام بخش،۱۳۸۹)
ب) دین زرتشت:
شناخت خداوند، پرورش و پویایی ویژگی های نیک اخلاقی و نزدیک شدن به اهورامزدا، مهمترین هدف سفارش شده اَشوزرتشت در زندگی انسان است . پیام آور ایرانی باور داردکه اگر انسان رفتار خود را به شش فروزه یی که از خداوند سرچشمه گرفته هماهنگ سازد ، گذری به هفتمین مرحله نیز خواهد داشت و به جایی خواهد رسید که سعدی نیز به آن اشاره کرده است ، رسد آدمی به جایی که به جز خدا نبیند. نخستین گام در راه نزدیک شدن به اهورا ، وَهومن یا منش نیک است ، این واژه در زبان فارسی به بهمن تبدیل شده است . نیک اندیشی یکی از فروزه های ذاتی خداوند است که انسان نیز بایستی در نخستین گام آن را در خود پرورش دهد . گام دوم ، گزینش اَشَه وَهیشْتَه یا بهترین اشویی است که در زبان فارسی به اردیبهشت تبدیل شده است . اشویی در ذات خداوند ، هنجار مطلق و توانایی نظم بخشیدن است ، این فروزه در انسان نیز کوششی برای هماهنگی در رفتار بر پایه اشویی ، یعنی پیوستن به راستی است . خْشَترَه وَئیریَه که در زبان فارسی به شهریور تبدیل شده است توانایی مینوی و پادشاهی بر خود معنی می دهد توانایی گذشت و مهربانی ، توانایی کنترل رفتار ناهنجار اشا، توانایی دفاع از حق و مبارزه با دروغ ، توانایی رسیدن به آزادی و آزاد منشی و …..که گام سوم در راه شناخت است . گام چهارم ، فروزه «مهرورزی» است که در گات ها به گونه سپنتَه آرَمئی تی بیان شده و در فارسی به سپندارمذ یا اسفند تبدیل شده است . در بینش اشوزرتشت رابطه بین انسان وخدا بر مبنای دوستی و محبت است نه از روی ترس و بیداد ، پس انسان باید فروزه «مهرورزی» را در خود افزایش دهد ، خویشتنداری ، گذشت ، فروتنی ، مهربانی ، بخشندگی و دهشمندی از پرتوهای این فروزه هستند . گام پنجم به صورت هَه اوروَتات و در فارسی به گونه خورداد بیان شده در این مرحله رسایی و کمال در انسان پدیدار خواهد شد و او را به تدریج به انسان آرمانی نزدیک خواهد کرد. در بینش اشوزرتشت رسایی و جاودانگی که ششمین مرحله است بهم پیوسته هستند . یعنی اگر انسان به رسایی برسد خود به خود به «بی مرگی» نیز خواهد رسید. اَمِرَه تات که در فارسی به صورت امرداد آمده ، جاودانگی معنی می دهد ، بی گمان این فروزه از ویژگی ذاتی خداوند است ولی انسان نیز بر پایه نظامی که در آفرینش او پیش بینی شده به گونه ای دیگر و به طور نسبی جاودانه خواهد شد . هفتمین گام ، در راه عرفان و شناخت اهورا ، سرَئوشَه است این واژه در فارسی به گونه «سروش» بیان شده ، نور حقیقت و ندای اهورایی است که چون مشعلی ، نهاد انسان و دیده دل عارف را روشن خواهد کرد ، بنابراین در کنار کار و کوشش ، مراحل عرفان نیز در انسان سپری می شود ، فروزه هایی چون پاکی و راستی ، توانایی سازنده و مهرورزی پویا خواهد شد تا رسایی و پایندگی در نهاد او فزونی یابد .

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۴-۲-۳. یگانگی خداوند
الف) شاهنامه
حکیم ابوالقاسم فردوسی در اثر عظیم خود - شاهنامه - نظریه یکتاپرستی را مطرح می کند. از این رو هیچ یک از داستان های شاهنامه بدون حمد، ثنا، سپاس، ستایش و نیایش به درگاه خداوند نیست.هیچ یک از پهلوانان، قهرمانان و بزرگان شاهنامه موفقیت هایشان را به خود نسبت نمی دهند و همه آن ها بیان می کنند که پیروزی و یا شکست آنان خواست ایزد است. هر قهرمانی در شاهنامه قبل از شروع نبرد از ایزد یکتا یاری می جوید و بلافاصله پس از پیروزی نیز به درگاه او سپاس می گوید.
سپاس و ستایش ایزد یکتا و نیایش او در جای جای شاهنامه نمودار است، نیایش در شاهنامه درسی است که فردوسی به همه پهلوانان و قهرمانان می دهد، رستم، پهلوان بزرگ شاهنامه، با همه توان و نیرومندی اش پس از کشتن دیو سپید، مکانی پاک و مقدس پیدا می کند و به حمد وثنا و نیایش ایزد یکتا روی می آورد؛ زیرا که همه پیروزی هایش را از او می داند. هیچ پادشاهی در شاهنامه کارش را بدون یاد خدا و توکل بر ایزد دانا و توانا شروع نمی کند و یا هیچ دبیری نامه ای را بدون نیایش و ستایش خداوند آغاز نمی کند.
مواردی که در این دسته قرارمی‌گیرند،ذکر خداونددرسرآغاز جلوس پادشاهان به تخت شاهی،در تنگناماندن پهلوانان،در آغاز نامه‌ها و فرمانها و مکاتبات ‌ودر آغاز سخنرانی‌ها می‌باشد.
اما گاه این یادها چنان نزدیک به یکدیگر می‌شوند که گویی واژه‌ها و توصیف‌ها و مصرع‌ها تکراری است:
خداوند خورشید و گردنده ماه فرازنده‌ تاج و تخت و کلاه
همـان آفریننده هـور و مـاه فرازنده تاج و تخت و کـلاه
خداوند کیوان و بهرام وهور که هست آفریننده فیل و مور
یکی از مواضع ذکر نام خداوند،جلوس شاهان بر مسند قدرت است که با نام و یاد خداوند آغازمی‌شود. تمامی پادشاهان بدون استثناء آغاز پادشاهی خود را با ذکر نام خداوند و گسترش نیکی آغازکرده‌اند.در پادشاهی تهمورث:
چنین گفت: کاین را ستایش کنید جهان‌آفرین را نیایش کنید

محیطی شامل هوا، آب، خاک، منابع طبیعی، گیاهان، جانوران، انسان و روابط متقابل بین آنها که سازمان در ان فعالیت می کند. (۳۴،۳۵،۳۶)
تعریف آلودگی:
وارد شدن هر گونه ماده خارجی به آب، هوا، خاک و زمین به میزانی که کیفیت فیزیکی، شیمیایی یا بیولوژیکی آن را به گونه‌ای تغییر دهد که به حال انسان یا سایر موجودات زنده یا گیاهان یا آثار و ابنیه مضر باشد. این آلودگی ممکن است در هر یک از قسمت‌های محیط زیست بوجود آید. (۳۷،۳۲،۲۱)
ماده آلاینده:
به ماده‌ای گفته می‌شود که دارای غلظتی بیش از غلظت مجاز یا طبیعی بوده و بر روی موجودات زنده اثر نامطلوب داشته باشد.
آلوده کننده‌ها عبارتند از:
- آلودگی حاصل از احتراق
- ضایعات صنعتی
- مواد رادیواکتیو
- زباله شهری
- صوت یا سر و صدا
- حرارت
- مواد شیمیایی
- آلوده کننده‌های طبیعی (آتشفشان‌ها، آتش‌سوزی جنگل‌ها، مرداب‌ها و …)
مقاومت و پایایی عناصر سنگین در خاک نسبت به سایر آلاینده‌ها بسیار طولانی بوده و آلودگی خاک توسط فلزات سنگین تقریباً دایمی‌است. عناصر کمیاب و سنگین از جمله آلاینده‌هایی هستند که با اضافه شدن به خاک از طرق مختلف به ویژه تخلیه فاضلاب‌ها، روی سطح کمپلکس جذب کننده خاک قرار گرفته و باعث آلودگی شیمیایی خاک گردد که سپس وارد زنجیره غذایی انسان و دام می‌شوند و مخاطرات بهداشتی ناگواری را در محیط زیست به بار می‌آورند. (۳۷،۳۲،۲۱)
آلودگی هنگامی ‌به وجود می‌آید که مواد تهدید کننده سلامت، به اندازه‌ای زیاد باشند که سبب به خطر افتادن زندگی مردم و حیات وحش شود یا به زیستگاه‌ها آسیب برساند. آین آلودگی‌ها باعث بر هم خوردن تعادل محیط زیست شده و به «زیست بوم» آسیب می‌رسانند. زیست بوم‌ها، مجموعه‌ای پیچیده و در عین حال منظمی‌ از گیاهان و جانوران هستند که به خوبی با هم هماهنگ و وابسته‌اند. کاهش یا افزایش بی‌رویه یک گیاه یا یک جانور، حتی نوع بسیار ریز و میکروسکوپی آنها، می‌تواند باعث بهم خوردن این تعادل و مرگ تدریجی یک زیستگاه گردد. امروز آلاینده‌های زیادی شناخته شده‌اند که انسان‌ها، خواه یا ناخواه از آنها استفاده کرده و می‌کنند و با وجود آگاهی از خطرات آنها، متأسفانه باز هم بر استفاده از آنها اصرار می‌ورزند. (۳۷،۳۲،۲۱)
اصلی‌ترین ترکیب آلودگی‌های معدنی، فلزات سنگین از جمله مس، روی، آهن و کادمیم می‌باشد. آلودگی‌های معدنی درمقایسه با آلودگی‌های آلی مشکلات زیادتری ایجاد می‌کنند چرا که میکروارگانیسم‌ها می‌توانند مواد آلی را تجزیه و از بین ببرند و این در حالی است که مواد معدنی را نمی‌توانند چون فلزات نیاز به برداشت و جذب فیزیکی و یا غیر متحرک‌سازی دارند.
اگر چه بسیاری از فلزات برای گیاهان لازم و ضروری می‌باشند اما غلظت‌های بالای این فلزات برای گیاهان سمی‌ می‌باشند زیرا باعث ایجاد تنش اکسیداتیو(Oxidative Stress) در گیاه می‌شوند و از اثرات زیانبار این تنش در گیاهان تولید رادیکال‌های آزاد می‌شوند. در غلظت‌های بالای فلزات، جانشینی با فلزات ضروری رخ می‌دهد و از آنجائی که فلزات ضروری در تشکیل رنگیزه‌ها و آنزیم‌ها نقش مهمی‌ دارند بنابراین تشکیل رنگیزه‌ها دچار اختلال می‌شود و از این رو عناصر موجود در خاک را برای رشد گیاه نامناسب ساخته و تنوع زیستی را از بین می‌برد. برای مثال فلز کادمیم از سمی‌ترین عناصر برای گیاهان می‌باشد و نقش زیستی ندارد. این فلز عمدتاً از طریق فرایندهای صنعتی و کودهای فسفاته وارد محیط زیست و زنجیره غذایی می‌شود. این فلز برای گیاهان سمی ‌بوده و به راحتی از ریشه جذب گیاه شده و با تشکیل کمپلکس‌های پیچیده با ترکیبات آلی مانند پروتئین‌ها از فعالیت ضروری سلول‌ها جلوگیری می‌کند. کادمیم با افزایش پراکسیداسیون لیپیدها و تولید گونه‌های فعال اکسیژن زوال غشاء را فراهم می‌کند. از آنجائی که این فلز دارای دو بار مثبت بوده (دو ظرفیتی) و با عناصری مانند منیزیم(Mg++) موجود در کلروفیل و یا با یون آهن(Fe++) که دو ظرفیتی‌اند رقابت کرده و جایگزین آنها شده و ملکول کلروفیل موجود در گیاه بدین صورت ازبین می‌رود. بنابراین فتوسنتز به کادمیم بسیار حساس می‌باشد.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

غلظت‌های بالای فلزات ضروری مانند مس و روی نیز به گیاه آسیب می‌رساند. فلز مس با ممانعت از جذب سایر عناصر مانند کلسیم، آهن و پتاسیم که جزء عناصر ضروری گیاه هستند، از رشد گیاه می‌کاهد. (۳۷،۳۲،۲۱)
۲-۲-۲٫ تکنیک‌های برطرف کننده آلودگی‌های فلزات سنگین
آلودگی عناصر موجود در خاک بوسیله تکنیک‌های شیمیایی، فیزیکی و بیولوژیکی برطرف می‌شود این تکنیک‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند:
۱- روش‌های خارج از محل :(ex-situ) این روش نیاز به برداشت خاک‌های آلوده برای تیمار در محل و یا خارج از محل و برگرداندن خاک تیمار شده به محل اصلی می‌باشد. روش‌های خارج از محل که برای ترمیم خاک آلوده استفاده می‌شوند را بسته به حفاری، سم‌زدایی و یا رفع آلودگی از طریق روش‌های فیزیکی و شیمیایی انجام می‌دهند. در نتیجه این عمل مواد آلوده کننده دستخوش تغییراتی نظیر تثبیت، جامد شدن، غیرمتحرک شدن، خاکستر شدن و تخریب می‌شوند.
۲- روش‌های در محل :(In-Situ) در این روش ترمیم خاک بدون حفاری محل آلوده انجام می‌شود. تکنولوژی ترمیم خاک‌های آلوده توسط این روش تخریب یا تغییر شکل مواد آلوده کننده، غیر متحرک‌سازی برای کاهش تنش زیستی و جداسازی آلوده کننده‌ها از توده خاک می‌باشد.
تکنیک‌های در محل در مقایسه با تکنیک‌های خارج از محل بواسطه هزینه پائین و کاهش اثرات بر اکوسیستم مناسب‌تر هستند. کاهش محتوای فلزات سنگین تا سطوح ایمنی از طریق وارد کردن خاک‌های تمیز و مخلوط کردن آن با خاک‌های آلوده یک روش مدیریتی در محل می‌باشد. غیر متحرک‌سازی مواد آلوده کننده معدنی می‌تواند بعنوان یک روش ترمیم خاک‌های آلوده از فلزات سنگین بکار گرفته شود. این عمل با ایجاد و کمپلکس‌های مواد آلوده کننده و یا از طریق افزایش pH خاک، با افزودن آهک انجام می‌شود.
تکنولوژی ترمیم زیستی (Bioremediation) بر اساس کاربرد گیاه که در مجموع ترمیم گیاهی (Phytoremediation) نامیده می‌شود به کاربرد گیاهان سبز برای تیمار در محل خاک‌ها و آب‌های زیرزمینی آلوده اطلاق می‌شود. اعتقاد به کاربرد گیاهان تجمع کننده فلزات برای برداشت فلزات سنگین ابتدا در سال ۱۹۸۳ عنوان گردید اما در حقیقت این مفهوم در حدود ۳۰۰ سال گذشته بکار گرفته می‌شد. این تکنولوژی برای مواد آلوده کننده آلی و معدنی موجود در خاک، آب و هوا بکار برده می‌شود. تکنیک‌های فوق تمام فعالیت‌های بیولوژیکی از جمله باکتری‌های تثبیت کننده نیتروژن، میکوریز‌ها و قارچ‌ها موجود در خاک را از بین می‌برند و زمین‌های کشاورزی را برای رشد محصولات نامناسب می‌سازند. (۳۷،۳۲،۲۱)
۲-۲-۳٫ گیاه پالایی
گیاه پالایی (Phytoremediation)تکنیک پالایشی است که شامل جذب، تغییر شکل، تجمع و یا تصعید آلاینده‌ها با کمک گیاهان برای زدودن آلودگی‌های آب، خاک و هوا می‌باشد. گیاه پالایی یک تکنولوژی رو به گسترشی است که از ۱۰ سال پیش جنبه‌های کاربردی آن در تمام دنیا آغاز گردید و آن شامل پالایش آلودگی‌های ارگانیک، غیرارگانیک و مواد رادیواکتیویته می‌باشد. این تکنیک پایدار و ارزان خیلی سریع به عنوان یک راه‌حل جایگزین برای روش‌های تصفیه سنتی رواج پیدا کرد. در بیشتر سایت‌های آلوده گونه‌های گیاهی علفی و مقاومی وجود دارد و پالایش توسط آنها و سایر گونه‌های غیر خوراکی به‌ ویژه گونه‌های زینتی به دلیل عدم وارد شده به شبکه زنجیره غذایی یک روش ایمن تصفیه بیولوژیکی می‌باشد. پس از طی شدن زمان پالایش گیاهان برداشت شده و می‌توانند به منظور کاهش حجم بقایای مواد آلوده گیاهی، متراکم شده و سپس در شرایط کنترل شده دفن و سوزانده می‌شوند که خاکستر آنها نیز می‌تواند به عنوان یک سنگ معدن زیستی bio- ore به منظور احیای مجدد فلزات مورد استفاده قرار گیرند. (۵۴،۵۷،۴۸،۳۴،۷)
۲-۲-۴٫ تاریخچه گیاه پالایی
واژه گیاه پالایی Phytoremediation شامل پیشوند یونانی Phyto به معنی گیاه و ریشه لاتین Remidiun به معنی اصلاح یا حذف یک عامل مزاحم و خارجی می‌باشد. این تکنیک به یکسری از تکنولوژی‌هایی با بهره گرفتن از گیاهان طبیعی یا ترنسژیک برای پالایش آلودگی زیست محیطی آلی و غیر آلی خاک، آب، هوا بر می‌گردد. پیش زمینه حرکت اولیه به سمت توسعه تکنولوژی‌های گیاه پالایی به دلیل پتانسیل پالایندگی هزینه کم آن بود. گرچه لغت گیاه پالایی یک تکنیک نسبتاً جدید است اما کاربرد آن قدمت طولانی دارد. در سال ۱۹۶۲ تحقیقاتی با بهره گرفتن از گیاهان آبی برای پالایش آب‌های آلوده به مواد رادیواکتیو در مناطق هسته‌ای روسیه شروع گردید. آنها دریافتند برخی گیاهان رشد یافته در خاک‌های آلوده بدون نشان دادن علایم سمیت قادر به تجمع مقادیر بالای فلزات در بافت‌هایشان هستند. چنی در سال ۱۹۸۳ اولین کسی بود که hyperaccumulators را برای پالایش فلزات مناطق آلوده معرفی کرد. مزایای قابل توجه تکنولوژی‌های گیاه پالایی در یک دهه اخیر بسیار مورد توجه قرار گرفته است و هم ‌اکنون مراحل تجاری شدن خود را طی می‌کند. برای مثال ۳۰ درصد پروژه‌های تحقیقات سازمان محیط زیست آمریکا EPA در سال ۲۰۰۰ اختصاص به پروژه‌های گیاه پالایی فلزات سنگین و مواد رادیواکتیو داشت. (۵۲،۴۵)
۲-۲-۵٫ گیاه پالاینده‌ها
گیاه پالاینده‌ها مجموعه‌ای از گیاهان می‌باشد که برای حذف مواد آلی، فلزی، بقایای آفت‌کش‌ها و بقایای مواد رادیواکتیو از خاک یا پساب‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. این فیتوتکنولوژی‌ هم می‌توانند به صورت مستقل و هم در تلفیق با سایر روش‌های پالایش به کار رود. براساس این تعریف یک گیاه پالاینده باید حداقل mg/g100 (10/0 در صد وزن خشک) کادمیوم، آرسنیک و برخی از فلزات کمیاب، mg/g1000 (0.01 درصد وزن خشک) کبالت، مس، کروم، نیکل و سرب و mg/g10000 (1 درصد وزن خشک) منیزیم و نیکل را در بافت‌هایش انباشت کنند. (۵۵،۵۲)
۲-۲-۶٫ تکنولوژی‌های گیاه پالایی
گیاه پالایی براساس نوع گیاه شامل ۵ تکنولوژی مختلف است که هر کدام یک مکانیزم متفاوت برای پالایش آلودگی‌های خاک، آب و یا فاضلاب دارند.
۲-۲-۶-۱٫- Rhyzofiltiration
این تکنیک شامل استفاده گیاهان خاکی و آبی به منظور جذب، تغلیظ و رسوب آلودگی‌ها از منابع آلاینده آبی بر روی ریشه گیاهان می‌باشد. ریز و فیلتریشن می‌تواند پساب‌های صنعتی، روان آب‌های کشاورزی یا رسوبات اسیدهای معدنی را تا حدودی تیمار کند. این تکنیک هم به صورت in-situ و هم ex-situ برای پالایش مناطق آلوده به کار می‌رود. ترشحات ریشه و تغییرات pH ناحیه ریز و سفر باعث رسوب این فلزات بر روی سطح ریشه می‌شود. اکثر محققان اعتقاد دارند که گیاهان پالاینده باید فلزات را فقط بر روی ریشه‌هایشان تجمع دهند. دوشنکو در سال ۱۹۹۵ تشریح کرد که انتقال فلزات به اندام‌های هوایی کارآیی ریز و فیلتریشن را به خاطر افزایش حجم بقایای مواد گیاهی آلوده که نیازمند مدفون کردن است را کاهش می‌دهد. در مقابل زو و همکاران در سال ۱۹۹۹ اظهار داشت که کارآیی تکنیک می‌تواند با بهره گرفتن از گیاهان مرتفع به خاطر توانایی آنها در جذب و انتقال فلزات در گیاه افزایش یابد. جدا از این اختلاف نظرها این مسأله واضح است که انتخاب صحیح گیاه کلید اطمینان موفقیت ریز و فیلتریشن به عنوان یک استراتژی تصفیه آب می‌باشد. دوشنکو و کاپولینک در سال ۲۰۰۰ خصوصیات یک گیاه ایده‌آل برای ریز و فیلتریشن را تشریح کردند؛ این‌گونه گیاهان باید قادر به تجمع و مقاومت در برابر مقادیر معنی‌داری از فلز مورد نظر، جابجایی و برداشت آسان، هزینه نگهداری کم و حداقل ضایعات ثانویه را داشته باشند. همچنین برای ایجاد عملکرد بالا، تولید مقادیر بالای بیومس ریشه یا سطح بالایی از ناحیه ریشه را داشته باشند. چندین گونه از گیاهان آبی مثل، ennywort, duckweed, Hyacinlh توانایی حذف فلزات سنگین را از آب دارند ولی به هر حال این گیاهان به خاطر کوچکی اندازه و رشد کند ریشه‌هایشان، پتانسیل محدودی برای ریز و فیلتریشن دارند. همچنین به علت بالا بودن محتوای آبی این گیاهان، خشک کردن، کمپوست کردن و یا خاکستر کردن آنها مشکل می‌باشد. کیهان خاکی به دلیل ارتفاع بلندتر و سیستم ریشه‌ای گسترده به نظر می‌رسد مناسب‌تر باشند. گیاهانی نظیر آفتابگردان، خردل هندی، تنباکو، چاودار، اسفناج و ذرت کارایی بالایی برای حذف فلزات نشان داده‌اند. به خصوص خردل هندی که ثابت شده یک دامنه وسیع (mg/lit 500- 400) حذف سرب را دارد. ریز و فیلتریشن یک تکنولوژی کم‌هزینه در تیمار آب‌های سطحی یا آب‌های زیرزمینی حاوی آلودگی‌های کم اما با غلظت‌های معنی‌دار فلزات سنگینی نظیر کرم، سرب و روی می‌‌باشد. به دلایل فواید تکنیکی ریز و فیلتریشن مانند در کاربرد پالایش اکثر آلودگی‌های فلزی، توانایی در تیمار حجم‌های زیاد آب‌های آلوده، نیاز کمتر به مواد شیمیایی سمی، کاهش حجم ضایعات ثانویه، احتمال احیای مجدد و امکان تنظیم و انتشار کنترل‌شده تجاری شدن آن را امکان‌پذیر می‌باشد. (۵۲،۳۷،۵۶)
۲-۲-۶-۲٫Phytostabilization
گاهی اوقات ضروریت فوری و تقدم برای پالایش سایت‌های آلوده به فلزات وجود ندارد. یک تکنیک پالایش که می‌تواند برای اصلاح چنین سایت‌هایی به کار رود غیرمتحرک کردن و تثبیت فلزات در خاک است. گرچه مهاجرت فلزات در خاک خیلی کم است ولی اغلب خاک‌ها در معرض فرسایش‌اند که این مسأله سلامتی انسان و محیط ‌زیست را در معرض خطر قرار می‌دهد. فیتواستبلیزیشن که به عنوان یک تکنیکPhytorestoration نیز شناخته می‌شود، یک تکنیک پالایش براساس گیاهان است که آلودگی‌ها را تثبیت کرده و از طریق کنترل هیدرولیکی، مهاجرت آلودگی‌‌ها را به داخل آب‌های زیرزمینی متوقف کرده، این تکنیک دقیقاً یک نسخه تغییر یافته روش in place inactivationدر اثر عمل اصلاحی گیاهان بر روی خاک می‌باشد. بر خلاف سایر روش‌های گیاه پالایی، هدف فیتواستبلیزیشن حذف آلودگی‌های فلزی از یک سایت نمی‌باشد، بلکه با تثبیت آنها خطر تهدید سلامت انسان و محیط زیست را کاهش می‌دهد. گیاهان انتخاب شده برای فیتواستبلیزیشن باید سیستم انتقال ضعیف آلودگی‌های فلزی به اندام‌های هوایی که توسط انسان و حیوانات ممکن است مصرف گردد، داشته باشد. عدم فلزات نفوذ یافته در اندام‌های هوایی، ضرورت تیمار بقایای شاخ و برگ را به عنوان ضایعات خطرناک را حذف می‌کند. گیاهان انتخاب‌شده باید به آسانی بتوانند در محل استقرار یابند، مراقبت آسان، دارای رشد سریع، کانوپی متراکم، سیستم ریشه‌ای گسترده و مقاوم در برابر آلودگی‌ها باشند. تحقیقات اسمیت و برادشاو در سال ۱۹۹۲ منجر به معرفی دو رقم Agrostis و festucaکه هم‌‌ اکنون به صورت چمن تجاری در دسترس هستند، برای فیتواستبلیزیشن آلودگی‌های مس، روی و سرب شد. فیتواستبلیزیشن بیشترین کارآیی را در خاک‌هایی با بافت ظریف و محتوای بالای مواد آلی دارند و برای تیمار یک دامنه وسیع از سایت‌هایی که نواحی بزرگی از آلودگی‌های سطحی را دارند، مناسب می‌باشد. در عین حال برای مناطقی که دارای آلودگی‌های بالا هستند به دلیل عدم رشد و بقای گیاهان در آن منطقه کارآیی ندارند. فیتواستبلیزیشن فوایدی بیش از فعالیت‌های اصلاحی خاک از جمله: هزینه خیلی کم، پایین آوردن ریسک‌های محیط زیستی، کاربرد آسان و ارزش زیباشناختی آن در طراحی منظر سایت‌های آلوده دارد. استراتژی فیتواستبلیزیشن در مواقعی که کمبود بودجه در برنامه‌های اصلاحی و پالایش وجود دارد یا منطقه آلوده بسیار وسیع می‌باشد، روشی کاربردی و باارزش می‌باشد. همچنین این تکنیک به عنوان یک استراتژی موقتی به منظور کاهش ریسک در سایت‌هایی که هنوز تصمیم‌گیری برای انتخاب متد پالایش برای آن پیچیده می‌باشد، کارآمد است. (۵۲،۳۷،۵۶)
۲-۲-۶-۳٫Phytovolatilization
برخی آلودگی‌های فلزی نظیر آرسنیک، جیوه یا سلنیوم به صورت آلاینده‌های گازی در محیط زیست وجود دارند در سال‌های اخیر محققان بر روی یکسری گیاهان طبیعی یا تراریخته که قادر به جذب شکل‌های عنصری این فلزات از خاک و تبدیل آنها به فرم‌های گازی در طی مراحل بیولوژیکی درونی گیاه و رها کردن آنها به داخل اتمسفر بررسی کرده‌اند. این تکنیک که فیتوولاتلیزشین نام دارد، بحث برانگیزترین تکنولوژی گیاه پالایی می‌باشد، چون به هر حال جیوه و سلنیوم به شکل ترکیبات فرار رها شده به اتمسفر بدون شک سمی هستند. بیشترین تمرکز تحقیقاتی بر روی فیتوولاتلیزشین سلنیوم انجام گرفته، زیرا این عنصر در نواحی خاک‌های غنی از سلنیوم مشکل جدی در اکثر نقاط جهان می‌باشد. رهاسازی ترکیبات فرار سلنیومی از گیاهان آلی اولین بار توسط لویز ۱۹۶۶ گزارش شد. تری و همکاران در سال ۱۹۹۲ گزارش کردند که اعضای خانواده براسیکاسه قادر به رهاسازی سلنیوم به صورت ترکیبات مختلف گازی تا بیش از ۴۰ گرم در یک هکتار در طی یک روز می‌باشند. برخی از گیاهان آبی نظیر Thypa مناسب برای فیتوولاتلیزشین سلنیوم تشخیص داده شده‌اند. سرویس تحقیقات کشاورزی USD’’s دریافت که برخی از گیاهان به خوبی در محیط‌های حاوی مقادیر بالای سلنیوم رشد کرده و تولید ترکیبات سلنیوم فرار به شکل دی‌متیل سلنید و دی‌اتیل دی‌سلنید را می‌کنند. در سال‌های اخیر تلاش‌هایی به منظور وارد کردن ژن‌های باکتریایی ردوکتاز یون Hg به داخل گیاهان با هدف فیتوولاتیلیزشین Hg صورت گرفته است. فیتوولاتلیزشین سلنیوم و جیوه به اتمسفر به هر حال چندین مزیت دارد. ترکیبات فرار سلنیوم نظیر دی‌اتیل سلنید ۶۰۰ تا ۵۰۰ برابر سمیت نسبت کمتر به شکل‌های غیرآلی این عناصر در خاک دارند. این تکنیک همچنین یک روش دائمی برای پالایش سایت‌ها است، زیرا فرم‌های غیرآلی این عناصر حذف شده و شکل‌های گازی نیز احتمال ندارد دوباره در همان مکان یا سایت‌های نزدیک نشست کند. بنابراین سایت‌هایی که این تکنولوژی را اعمال می‌کنند نیاز به مدیریت زیادی پس از کاشت گیاهان ندارند، علاوه بر این دیگر نیازی به مدفون کردن مواد گیاهی نیز نمی‌باشد. به هر حال پیش‌بینی‌های این تکنیک توافق دارد که فیتوولاتلیزشین برای سایت‌هایی که هم‌جوار مراکز جمعیتی‌‌اند یا دارای شرایط اقلیمی که منجر به نشست سریع ترکیبات فرار می‌‌شود، عاقلانه نمی‌باشد زیرا که برخلاف سایر تکنیک‌های گیاه پالایی، پس از حذف آلودگی‌ها از این طریق کنترل کمتری برای عدم مهاجرت آنها به نواحی دیگر وجود دارد. (۵۲،۳۷،۵۶)
۲-۲-۶-۴٫ Phytoextraction
فیتواکسترکشن شناخته‌ترین متد پالایش در میان تکنولوژی‌های گیاه پالایی و اکثر تحقیقات بر روی این زمینه تمرکز یافته است. واژه گیاه پالایی و فیتواکسترکشن گاهی به اشتباه به یک مفهوم به کار می‌رود، در حالی که فیتواکسترکشن یک نوع تکنولوژی خاصی در پالایش می‌باشد. مراحل فیتواکسترکشن شامل استفاه گیاهان به منظور حذف آلودگی‌های فلزی و رادیواکتیو از ماتریکس خاک می‌باشد. این متد بهترین روش به منظور حذف آلودگی‌های اولیه از خاک و ایزوله کردن آنها بدون تخریب ساختار خاک و حاصلخیزی آن می‌باشد که بر می‌گردد به خاصیت phytoaccumulation گیاهان که باعث جذب و تغلیظ آلودگی‌های خاک در بیومس گیاهی می‌شود. اگر دسترسی این فلزات در خاک برای گیاهان مناسب نباشد ممکن است استفاده از کلات‌های سنتزی یا ترکیبات اسیدزا به منظور آزاد شدن آنها به داخل محلول خاک و جذب کافی آنها در گیاه لازم باشد. پس از رشد کافی گیاه و تجمع فلزات در بیومس، بخش‌های هوایی گیاه برداشت و حذف شده. برخی محققان عنوان کردند که سوزاندن مواد گیاهی برداشت شده به مقدار زیادی حجم مواد برداشت شده برای دفن ضایعات گیاهی را کاهش می‌دهد. حتی در برخی موارد فلزات قابل ارزش می‌توانند از خاکستر غنی فلزی به عنوان یک سنگ معدن زیستی bio- ore استخراج گردند و به این طریق مقداری از هزینه پالایش نیز احیا شود. فیتواکسترکشن باید به عنوان یک فعالیت پالایش طولانی مدت که نیازمند سیکل‌های زراعی بیشتری به منظور کاهش غلظت آلودگی‌ها و رسیدن آن به یک سطح قابل قبول می‌باشد، نگاه شود. زمان مورد نیاز برای پالایش بستگی به نوع و گسترش آلودگی‌ها، طول فصل رشد و کارآیی حذف فلزات توسط گیاهان در دامنه‌‌ای بین ۱ تا ۲۰ سال طول می‌کشد. این تکنولوژی مناسب برای پالایش نواحی گسترده آلودگی‌ها در عمق‌های سطحی با مقادیر کم تا متوسط می‌باشد. در تعیین کارآمدی این تکنیک فاکتورهای زیادی دخیل می‌باشند. فیتواکسترکشن فقط در سایت‌هایی قابل اجرا است که حاوی آلودگی‌های فلزی کم تا متوسط باشند زیرا رشد گیاهان در غیر این مناطق با محدودیت مواجه است. همچنین این آلودگی‌ها باید قابلیت دسترسی زیستی bioavalibility برای گیاهان داشته باشند. زمین باید نسبتاً عاری از موانع نظیر درخت‌های افتاده و توپوگرافی قابل قبولی برای اجرای عملیات کشت را داشته باشد. موفقیت فیتواکسترکشن بستگی به چند خصوصیت گیاهی دارد از جمله توانایی تجمع مقادیر زیاد بیومس، رشد سریع، توانایی تجمع مقادیر زیاد فلزات در بافت‌های هوایی که نتیجه اینها حذف اکثر آلودگی‌ها از خاک می‌باشد. دو فاکتور ) BCFنسبت غلظت فلز سنگین در ریشه‌های گیاه به خاک) و TF(فاکتور انتقال) در فیتو اکسترکشن بسیار تعیین کننده هستند که باید برای انباشتگی زیاد مقدار آن بیشتر از یک باشد. گیاهان در نظر گرفته شده برای این تکنولوژی باید به غلظت‌های بالای این فلزات مقاوم و کارآمد در انتقال آنها از ریشه‌ها به اندام‌های هوایی باشند. سایر صفات گیاهی مطلوب شامل توانایی مقاومت به شرایط خاکی نظیر pH، شوری، ساختار خاک و محتوای آب …، تولید سیستم ریشه‌ای متراکم، مراقبت آسان و استقرار سریع، مقاومت به حشرات، آفات و بیماری‌ها می‌باشد. اگرچه گیاهی که تمامی این صفات را دارا باشد، وجود ندارد ولی چشم‌انداز پروژه‌های تحقیقاتی با تمرکز بر روی گیاهان اصلاح شده و تراریخته در این زمینه وجود دارد. (۵۲،۳۷،۵۶)
۲-۲-۶-۵٫ Phytodegration
در فیتودگریشن مواد آلی، یکسری از فعالیت‌های متابولیسمی گیاهان باعث کاهش و حذف آلودگی‌ها از طریق ترسنفورم کردن، شکستن، تثبیت و تبدیل کردن به ترکیبات فرار می‌‌شود. در تکنولوژی فیتودگریشن مواد آلی به مولکول‌های ساده‌تر در بافت‌های گیاهی تجزیه‌شده. گیاهان دارای آنزیم‌هایی‌اند که می‌توانند بقایای آمونیومی، حلال‌های کلروره نظیر تری‌کلرواتیلن و سایر علفکش‌ها را تجزیه و تبدیل کنند.
این آنزیم‌ها معمولاً دهالوژناز، اکسیرناز و ردوکتاز می‌باشند. ریزودگریشن تجزیه مواد آلی در خاک از طریق فعالیت‌های میکروبی ناحیه ریشه (ریزوسفر) است و مراحل آن کندتر از فیتودگریشن می‌باشد. یک سری از مخمرها، قارچ‌ها، باکتری‌ها و سایر ارگانیزم‌ها مواد آلی مانند سوخت‌ها و حلال‌ها را مصرف و حذف می‌کنند. کلاً تکنولوژی‌های گیاه پالایی انحصاری نمی‌باشند و ممکن است هم‌زمان چند تکنیک با هم نیز استفاده شود و این بستگی به نوع و حجم آلودگی‌ها دارد. (۵۲،۳۷،۵۶)
۲-۲-۷٫ گیاه پالاینده‌های زینتی
تاکنون گیاه‌های فرا انباشت زیادی به منظور پالایش و تصفیه مناطق صنعتی و آلوده شناسایی و معرفی شده است. به طوری که تاکنون ۱۶۳ تاکسا گیاهی متعلق به ۴۵ خانواده با توانایی رشد بر روی غلظت‌های بالای فلزات شناسایی شده‌اند. اما اکثر این گونه‌های گیاهی متعلق به گروه گیاهان خوراکی و مرتعی می‌باشند که احتمال وارد شدن به زنجیره غذایی انسان، حیوانات و تهدید سلامتی بشر را به دنبال دارد. به همین منظور گیاهان غیرخوراکی به خصوص گیاهان زینتی و فضای سبزی گزینه‌های بسیار مناسبی برای این تکنولوژی می‌باشند. (۲۶) آزمایشات گلخانه‌ای و مزرعه‌ای بر روی هیبریدی از درخت سپیدار.Populus sp نشان داد که این‌گونه گیاهی قادر به تجمع مقادیر بالایی از Zn (mg/kg)در برگ‌هایش می‌باشد. (۲)
آزمایشات درون شیشه‌ای با افزودن ۰/۵ µmسرب در محیط کشت نشان داد که گیاهچه‌های باززایی شدهPopulus tremula با تجمع ۳۵۰۰mg سرب در یک گرم بیومس گیاه توانایی بالایی را در جذب این فلز سنگین دارند. (۱۸) محققان گیاه زینتی خرزهرهNerium oleander را به دلیل انباشت مقادیر بالایی از سرب (۸۷mg/g) در واحد وزن خشک برگ‌ها در منطقه آلوده به سرب را به عنوان یک گیاه شاخص برای ارزیابی و مونیتور کردن سرب در هوا معرفی نمودند.
در شرایط کشت هیدروپونیک تیمار شده با فلز سرب، generalis × Canna که یک گیاه زینتی مهم در فضای سبز می‌باشد و دارای بیومس بالایی نیز است، پتانسیل زیادی را برای فیتواکسترکشن سرب از محلول غذایی دارد .Pelargonium sp یا شمعدانی معطر کارآمدی بالایی برای فراانباشت فلزات سنگین دارد. در طی یک مطالعه گلخانه‌ای، قلمه‌های جوان شمعدانی معطر در بستر مصنوعی کشت و با محلول‌های مختلف فلزی در غلظت‌های متفاوت کشت داده شد. نتایج نشان داد که این‌گونه زینتی قادر به جذب مقادیر زیادی از سه آلاینده اصلی فلزی (سرب، کادمیوم و نیکل) در یک زمان نسبتاً کوتاه می‌باشد.
ریشه‌های این گیاه قادر به استخراج سرب، کادمیوم و نیکل به مقادیر ۹%، ۷/۲% و ۹/۱% به ترتیب در وزن خشک گیاه در طی ۱۴ روز از محلول‌های غذایی می‌باشد. پیش‌بینی شد اگر این سرعت‌های جذب در شرایط مزرعه هم حفظ گردد، شمعدانی معطر قادر به تصفیه یک سایت؛ آلوده با آلاینده‌های فلزی در کمتر از ۱۰سال می‌باشد. ویژگی برجسته این گیاه آن است که توانایی بقا و رشد بر روی خاک‌های حاوی آلودگی چندگانه فلزی یا مخلوط آلودگی‌های فلزی و هیدروکربنی می‌باشد. (۴۶)
بخش سوم
فلزات

AggReport

-۰٫ ۰۱۴

-۰٫ ۰۴۳

-۰٫ ۰۵

۰٫ ۰۱۲

-۰٫ ۰۰۲

۰٫ ۰۰۳

۰٫ ۰۴۱

-۰٫ ۰۱۳

-۰٫ ۰۳

-۰٫ ۰۱۸

۰٫ ۰۰۵

-۰٫ ۰۰۶

-۰٫ ۰۴۱

۰٫ ۰۲۴

۱

۰٫ ۵۹

۰٫ ۱۱۱

۰٫ ۰۶

۰٫ ۶۵۳

۰٫ ۹۳۷

۰٫ ۹۲۱

۰٫ ۱۲۱

۰٫ ۶۳۷

۰٫ ۲۵۹

۰٫ ۴۹۸

۰٫ ۸۴۲

۰٫ ۸۲۱

۰٫ ۱۲۲

۰٫ ۳۶۵

سطح معنی داری (P_Value)ضریب همبستگی بین متغیرها در جدول فوق، درسطر دوم نشان داده شده است. چنانچه سطح معنی داری کمتر از ۰۵/۰ باشد، ضریب همبستگی از نظر آماری در سطح اطمینان ۹۵% معنی دار است.
**: معنی داری در سطح خطای ۱% (سطح اطمینان ۹۹%).
*: معنی داری در سطح خطای ۵% (سطح اطمینان ۹۵%).
۴ – ۴ –نتایج بررسی مفروضات اساسی مدل رگرسیون خطی
مفروضات اساسی در مدل های رگرسیون این تحقیق که مورد بررسی قرار گرفته اند عبارتند از: (۱)خطاهای مدل دارای توزیع نرمال هستند؛ (۲) میانگین خطاها صفر است؛(۳)خطاها دارای واریانس ثابت ^۲δ هستندو(۴)بین خطاها همبستگی وجود ندارد.
به منظور بررسی مفروضات (۱)، (۲)و(۳)از نمودار هیستوگرام باقیمانده های مشاهدات که شاخص خطاهای مدل هستند استفاده شده است. در این نمودارها وضعیت نرمال بودن توزیع خطاهای مدل نمایش داده شده و در گوشه پایین سمت راست نمودار مربوط به هر مدل، مقدار میانگین و واریانس خطاها ارائه شده است. نمودار هیستوگرام خطاهای مدل های تحقیق در پیوستهای (۴)، (۶) و(۸) نمایش داده شده است. براساس این نمودار مشاهده می شود که خطاها دارای توزیع نرمال بوده و میانگین آن‌ها تقریباً برابر با صفراست و واریانس آنها نیز برابر تقریبا با ^۲(۹۹۶/۰)=^۲δ است.
به منظور بررسی مفروضه شماره (۴)فوق از نمودارهای نقطه ای باقیمانده های مشاهدات استفاده شده است. چنانچه باقیمانده های مشاهدات در یک قسمت نمودار انباشته نباشند و به عبارت دیگر درسطح نمودار پراکنده شده باشند، می توان بیان نمود که بین خطاهای مدل رگرسیون خطی ارتباطی وجود ندارد. نمودارهای نقطه ای مدل های تحقیق در پیوستهای (۳)، (۵) و(۷) ارائه شده است. پراکندگی باقیمانده های مشاهدات در هر یک از این نمودارها حاکی ازعدم وجود همبستگی بین خطاهای مدل های تحقیق حاضر است.
پس از بررسی عادی یا نرمال بودن کشیدگی و یا چولگی توزیع داده‌ها، از آزمون کولموگروف-اسمیرنوف استفاده می شود تا از نرمال بودن داده‌ها اطمینان حاصل گردد.
هنگام بررسی نرمال بودن داده‌ها فرض صفر مبتنی بر اینکه توزیع داده‌ها نرمال است را در سطح خطای ۵% تست می‌شود. بنابراین اگر آماره آزمون بزرگتر مساوی ۰٫ ۰۵ بدست آید، در این صورت دلیلی برای رد فرض صفر مبتنی بر اینکه داده نرمال است، وجود نخواهد داشت. به عبارت دیگر توزیع داده‌ها نرمال خواهد بود. برای آزمون نرمالیته فرض‌های آماری به صورت زیر تنظیم می‌شود:

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

H₀: توزیع داده‌های مربوط به هر یک از متغیرها نرمال است.
H₁: توزیع داده‌های مربوط به هر یک از متغیرها نرمال نیست.
نتایج آزمون کولموگروف-اسمیرنوف برای متغیرهای تحقیق در پیوست (۱۲) ارائه شده است.
۴ – ۵ – نتایج آزمون فرضیه‌های تحقیق
فرضیه‌های مورد آزمون این تحقیق به شرح ذیل می باشند:

الف) سؤالات اصلی:

تا چه میزان بین مؤلفه‌های سرمایه اجتماعی و فرهنگ سیاسی دانشجویان دانشگاه شیراز رابطه وجود دارد؟

ب) سؤالات فرعی

تا چه اندازه بین اعتماد و نوع باورها رابطه وجود دارد؟
تا چه اندازه بین اعتماد و نوع تلقی از مشارکت رابطه وجود دارد؟
تا چه اندازه بین اعتماد و فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی رابطه وجود دارد؟
تا چه اندازه بین عضویت پیشین در انجمن‌های داوطلبانه با نوع باورها رابطه وجود دارد؟
تا چه اندازه بین عضویت پیشین در انجمن‌های داوطلبانه و نوع تلقی از مشارکت رابطه وجود دارد؟
تا چه اندازه بین عضویت پیشین در انجمن‌های داوطلبانه و فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی رابطه وجود دارد؟
تا چه اندازه بین تمایل به همکاری با انجمن‌های داوطلبانه و نوع باورها رابطه وجود دارد؟
تا چه اندازه بین تمایل به همکاری با انجمن‌های داوطلبانه و نوع تلقی از مشارکت رابطه وجود دارد؟
تا چه اندازه بین تمایل به همکاری با انجمن‌های داوطلبانه و فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی رابطه وجود دارد؟
تا چه اندازه بین جنسیت و فرهنگ سیاسی رابطه وجود دارد؟
تا چه اندازه بین مقطع تحصیلی و فرهنگ سیاسی رابطه وجود دارد؟
تا چه اندازه بین به نظر می‌رسد بین گروه تحصیلی و فرهنگ سیاسی رابطه وجود دارد؟
تا چه اندازه بین بین محل زندگی و فرهنگ سیاسی رابطه وجود دارد؟
تا چه اندازه بین تحصیلات والدین و فرهنگ سیاسی رابطه وجود دارد؟
تا چه اندازه بین تعلقات و وابستگی مذهبی و فرهنگ سیاسی رابطه وجود دارد؟
تا چه اندازه بین بین قومیت و فرهنگ سیاسی رابطه وجود دارد؟

۵-فرضیه های تحقیق

در این قسمت برای پرهیز از تکرار پاسخ، فقط فرضیه کلی تحقیق در ارتباط با سؤال کلی تحقیق طرح می‌شود و این فرضیه می‌تواند در مورد سؤالات فرعی تکرار شود.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

بین مؤلفه‌های سرمایه اجتماعی (همچون: اعتماد، همکاری جویی و مشارکت پیشین در شبکه‌ها و انجمن‌های مدنی و غیررسمی) و مؤلفه‌های فرهنگ سیاسی دانشجویان (همچون: نوع باورهای سیاسی و مدنی، نوع تلقی از رفتار مشارکتی سیاسی و مدنی و میزان فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی) ارتباط و همبستگی وجود دارد.

۶-تعریف عملیاتی مفاهیم اصلی تحقیق

الف) سرمایه اجتماعی

سرمایه‌اجتماعی عبارت است از ارتباطات و شبکه‌های اجتماعی‌ای که می‌توانند حس همکاری و اطمینان را در میان افراد یک جامعه پدید آورند. امروز بر جامعه‌شناسان ثابت شده که یکی از ابعاد مهم هر توسعه‌ای توجه به سرمایه‌های اجتماعی است. از این‌رو سرمایه‌اجتماعی، یکی از مهمترین شاخصه‌های رشد و توسعه هر جامعه‌ای به شمار می‌آید.
از دیدگاه بانک جهانی به نهادها، روابط و هنجارهایی که در شکل دادن به کیفیت و کمیت یک جامعه اشاره دارد.
پیر بوردیو سرمایه اجتماعی را منابعی می­داند که دسترسی به کالاهای جمعی را فراهم می­سازد. سطح تحلیل را رقابت‌های طبقاتی و بازدهی آن به‌صورت خصوصی و طبقاتی می­باشد.
آپهوف سرمایه اجتماعی را به دو طبقه مرتبط به هم تقسیم‌بندی کرد: سرمایه اجتماعی ساختاری و شناختی. ازنظر وی سرمایه اجتماعی شناختی از فرایندهای ذهنی مشتق شده که نتیجه ان ایده ها بوده و بوسیله فرهنگ و ایدئولوژی تقویت می‌شود. سرمایه اجتماعی ساختاری به نقش ها، قواعد، رسوم و رویه ها اشاره دارد.
ازنظر پاتنام سرمایه اجتماعی به‌عنوان بخش­هایی از سازمان اجتماعی، همانند اعتماد، هنجارها و شبکه‌ها تعریف می­شوند که می­توانند با تسهیل کنش‌های هماهنگ کارایی جامعه را افزایش دهند. هدف، کارکرد کنش جمعی و کسب منفعت متقابل می­باشد. سطح تحلیل: مناطق، اجتماعات در مقیاس‌های ملی و بین‌المللی و بازدهی آن به‌صورت جمعی می‌باشد. ازنظر وی اعتماد اجتماعی مهمترین مؤلفه سرمایه اجتماعی است و همکاری و تعاون داوطلبانه، درجایی که ذخیره و انباشتی اساسی از سرمایه اجتماعی در قالب قواعد تبادل و شبکه‌های تعهد مدنی وجود داشته باشد، به آسانی صورت می­گیرد. فوکویاما به یک برداشت تعمیم‌یافته از اعتماد توجه دارد که آن را برحسب انتظار حاصل‌شده در درون یک اجتماع هنجارمند، که مبتنی بر رفتار تعاونی و هنجارهای مشترک است، تعریف می­ کند.
ﭘﺮوﺳﺎک معتقد است اعتماد مهمترین اﺑﻌﺎدی ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺎ را در ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺑﻬﺘﺮ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﻳﺎری رﺳﺎﻧﺪ. اﻳﻦ اﻋﺘﻤﺎد ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﻌﺎﻣﻼت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻮﺟﻮد در ﮔﺮوﻫﻬﺎ، اﻧﺠﻤـﻦﻫـﺎ و ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ. ﺑﻪ ﺧﺼﻮص اﮔﺮ اﻳﻦ اﻋﺘﻤﺎد از ﺳﻄﺢ ﻓﺮدی ﺑﻪ ﺳـﻄﺢ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ اﻧﺘﻘـﺎل ﻳﺎﺑﺪ، ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑﺎ ارزش ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﺷﻮد. اﻓﺰاﻳﺶ اﻋﺘﻤﺎد ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ در جامعه ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﻛﺎراﻳﻲ را ﺑﺎﻻ ﺑﺒﺮد (ﭘﺮوﺳﺎک و دانپورت، ۱۳۸۰: ۸۷).
زﺗﻮﻣﻜﺎ در ﺑﺤﺚ اﻋﺘﻤﺎد اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﺌﻮری (ﺻﻴﺮورت اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﻓﺮﻫﻨـﮓ اﻋﺘﻤـﺎد) را ﻣﻄﺮح ﻛﺮده و ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ با ﻇﻬﻮر ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻋﺘﻤﺎد ﻣﻘﺪاری از ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻋﺘﻤـﺎد ﻓﻄـﺮی و ذاﺗـﻲ ﻳﻌﻨﻲ ﺳﻨﺖ اﻋﺘﻤﺎدﻳﺎﺑﻲ، اﻋﺘﻤﺎدی ﺷﺮوع ﻣﻲ ﮔﺮدد که ﭘﺲ از آن، ﺷﺮاﻳﻂ ﺳﺎﺧﺘﺎری اﺣﺘﻤـﺎل ﺗﺠـﺎرب ﻣﺜﺒﺖ و ﺑﺎ ارزش اﻋﺘﻤﺎد ﻧﻴﺰ ﺑﺮآورده و ﻳﺎ ﻧﻘﺾ ﺷﺮوط اﻋﺘﻤﺎد را اﻓﺰاﻳﺶ و ﻳﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ دﻫﻨـﺪ. اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﻌﺪاد ﻛﻨﺸﮕﺮان
، ﻓﺮﺻﺖ ﻫﺎی ﺳﺎﺧﺘﺎری را ﺑﺮای ﭘﺬﻳﺮش و ﻳﺎ ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻦ آﺳﺎنﺗﺮ ﻣﺨﺎﻃﺮه اﻋﺘﻤﺎد ﻓﺮاﻫﻢ و ﻳﺎ ﻣﺎﻧﻊ ﻣﻲ ﮔﺮدد (زﺗﻮﻣﻜﺎ، ۱۳۸۶: ۲۳۶).
گیدنز در یک تقسیم‌بندی کلی اعتماد را در چهار سطح مورد بررسی قرارداد، اعتماد بنیادین که در سطح فردی و روانشناسی بررسی می‌شود، اعتماد بین شخصی، اعتماد تعمیم‌یافته و اعتماد به نظام یا سیستم که در سطح جامعه‌ بحث می‌شود.
رهیافت‌های سه‌گانه به اعتماد
در بررسی ادبیات جامعه‌شناختی اعتماد به سه رهیافت فکری جامع برخورد می‌‌کنیم:
۱- روان‌شناسی اجتماعی: در این حوزه اعتماد به‌عنوان ویژگی فردی مطرح می‌شود و بر احساسات، عواطف و ارزش‌های فردی تاکید می‌شود و در بررسی اعتماد، تئوری شخصیت و متغیر‌های فردی مورد توجه قرار می‌گیرد.
۲- جامعه‌شناختی: در این رهیافت اعتماد را به‌عنوان ویژگی روابط اجتماعی یا ویژگی نظام اجتماعی مفهوم‌سازی می‌کند. اعتماد در این دیدگاه بیشتر به‌عنوان یک ویژگی جمعی مورد توجه قرار می‌گیرد. در این شیوه برای مثال سیستم‌ها یا نظام‌های با درجه اعتماد بالا یا پایین ارزیابی می‌‌شوند (امیرکافی,۱۳۸۰: ۱۸).
۳- رهیافت ترکیبی: رهیافت سوم در مقابل دو رهیافت دیگر، بر توانایی بالقوه اعتماد اجتماعی در پر کردن شکاف میان سطوح خرد و کلان در نظریه اجتماعی تأکید می‌کند (اوفه، ۱۳۸۴: ۲۰۸). این نوع برداشت از اعتماد این توانایی را به ما می‌دهد که نشان دهیم چگونه اعتماد در سطح فردی با اعتماد در سطح کلی که انتزاعی‌تر است رابطه برقرار می‌کند.
سرمایه اجتماعی را می‌توان به‌عنوان بستری از کنش‌های جمعی و هماهنگ تعریف کرد که در غایت مشارکت، نهادهای داوطلبانه مدنی، اعتماد به‌صورت افقی و عمودی و هنجارهای پذیرفته‌شده از سوی جامعه به منصه ظهور می‌رسد. هدف: کارکرد کنش جمعی، پیوندهای دموکراتیک و ایجاد روابط گفتمانی. سطح تحلیل: ساختارهای اجتماعی و بازدهی آن به‌صورت جمعی می‌باشد.
در بحثی دیگر از سرمایه اجتماعی درگیر شدگی مدنی مطرح است که به صورت عضویت پیشین در انجمن‌ها و میزان تمایل به همکاری با انجمن‌های داوطلبانه مطرح است؛ و در شبکه‌ای از عضویت پیشین در نزد افراد و میزان تمایل به همکاری داوطلبانه در جهت مشارکت‌های مدنی مفهوم‌پردازی می‌شود. مشارکت مدنی خصلتی خود تقویت‌کننده دارد که باعث محو شدن همبستگی‌های مکانیکی و شکل‌گیری روابط ارگانیکی بر پایه‌های مشارکت می‌باشد.

ب) فرهنگ سیاسی

از دید دایره المعارف علوم اجتماعی آمریکا، فرهنگ سیاسی عبارت است از: مجموعه‌ای از نگرش‌ها، عقاید و احساسات که به فرایند سیاسی نظم و معنا می‌بخشد و فرصت‌های زیربنایی و قواعد حاکم بر رفتار سیاسی در نظام سیاسی را مشخص و تبیین می‌کند (سردارآبادی،۱۳۸۰: ۱۵۵)
فرهنگ سیاسی یکی از الگوهای رایج نظام‌های اجتماعی بوده و مشروعیت نظام‌های سیاسی تا اندازه‌ی زیادی بر آن استوار می‌باشد. این فرهنگ پدیده‌ای است که در زندگی اجتماعی امروز نمی‌توان از آن گریز کرده و نفوذ انکار ناپذیری در رفتارهای سیاسی اعضای جامعه دارد و یکی از شاخص‌های مهم و عمده‌ی رشد و توسعه به شمار می‌رود. باور به سلسله مراتب سیاسی یا برابری سیاسی، اعتماد یا بی‌اعتمادی، بدبینی و خوش‌بینی، احساس امنیت یا ناامنی، گرایش به وفاداری ملی یا وفاداری قومی، ارزش‌های دموکراتیک و غیر دموکراتیک، مشارکت سیاسی و عدم آن و… از جمله مواردی است که با فرهنگ سیاسی و به‌تبع آن با الگوهای جامعه ارتباط مستقیم دارد. رویکردهای مربوط به قدرت، دولت، حکومت، ملت، حاکمیت، مشروعیت، آزادی، دموکراسی، عدالت اجتماعی، مشارکت، برابری، حقوق اساسی، هویت سیاسی، انتخابات و سایر پدیده‌های مربوط به قلمروی سیاست نیز از عناصر دیگر است که ریشه در باورها، نگرش‌ها، هنجارها و در نتیجه فرهنگ سیاسی یک جامعه دارد.
آنچه می‌توان از تعاریف فوق برداشت کرد این است که فرهنگ سیاسی درواقع بر ارزش‌ها، باورها که بر روند تحولات جامعه نظم می‌دهد استوار بوده و اینکه چه چیزی را می‌توان به‌عنوان ارزش‌ها و باورهای سیاسی یادآور شد. رزاقی در تعریف مفروضات فرهنگ سیاسی، باور را به‌عنوان مقوله مهم از فرهنگ سیاسی مطرح می‌کند که آن را به در چهار وجه تقسیم‌بندی می‌کند: ۱٫ در هر جامعه‌ای، فرایندهای سیاسی آن جامعه به‌وسیله یک فرهنگ سیاسی معین، معنا و جهت می‌یابد؛ ۲٫ رفتار سیاسی در یک جامعه از یک سلسله باورها، احساسات و شناخت‌ها ریشه می‌گیرد؛ ۳٫ تحول این باورها، احساسات و شناخت‌ها بنابر الگو و انگاره خاصی صورت می‌گیرد نه برحسب اتفاق؛ ۴٫ فرد، این باورها، احساس‌ها و ارزش‌ها را درونی می‌کنند و این‌ها به‌صورت جزئی از شخصیت افراد و منشأ رفتار آنها در می‌آید (رزاقی، ۱۳۷۵:۲۰۰)
با توجه به مفهوم باور در فرهنگ سیاسی، قابل تصور است اگر جامعه‌ای دارای باورهای مدنی باشند مسلماً روند انتقادپذیری نسبت به حکومت و پی گیری مطالبات بر اساس شاخص‌های مدنیت پیش خواهد رفت. اگر این باورها در حالت سنتی باشند در روند جامعه‌پذیری سیاسی شخصیت افراد بر مبنای نگاه سنتی از جامعه و حکومت باقی خواهد ماند. در این نگرش قضاوت نسبت به نظام بر مبنای نگرش احساسی است که مانع از ارزیابی دقیق روند واقعی جریانات می‌شود.
ج) بیان شاخص‌های کمیت‌پذیر از مفاهیم انتزاعی